Gözəllik - zamanın caynağında
Gözəllik – nə qədər zövqə görə ölçülsə də, hər zamanın öz standartları ilə hesablaşmalı olur. Hətta zamanla ayaqlaşmayıb, cəmiyyətin istəklərinə boyun əyməyən ən biganə, asetik insan belə gözəlliyə elə qəbul etmədiyi cəmiyyətin gözü ilə də baxmalı olur. Tarix boyu gözəllik standartları dəfələrlə dəyişilib, həm də elə köklü dəyişib ki, bir əsrin gözəllik anlayışı o biri əsr üçün çılğınlıq, ağlasığmazlıq kimi görünüb. Nəinki əsr, bəzən onillik belə gözəllik anlayışının yerli-dibli dəyişməsinə kifayət edib. Məsələn: XX əsrin 50-ci illərinin "iştaha açan” ( iri sinəli, incə belli, iri yanbızlı) gözəllik standartı cəmi 10 ildən sonra arıq, uşaq bədənli, xəstə görkəmli, çilli, qısasaçlı "gözəlliy”ə dəyişib.
Təxminən 2-3 il qabaq avtobusda bir qadına gözüm sataşdı və dərhal da diqqətimi
çəkdi: qadın qucağında uşaq tutmuş, boynunu yana əymiş, əsl qəmli üzlü İNTİBAH
gözəli idi! Elə bil Da Vinçinin, Mikelanconun, Santinin portretlərinə baxırdım. Mona
Lizanı itələyib yerində dayanmışdı: həmin enli, qaşsız alın, yumru sifət, nazik
dodaq, dar çiyin və s. Amma təsəvvür edin, məndən başqa bir nəfər də ona tərəf
baxmırdı. Niyə? Çünki onun gözəlliyi zamanını səhv salmışdı. Beş yüz il öncə
doğulsaydı, indi rəssamların ilham pərisi, kral arvadı, ən azından hersoginyadan,
qrafinyadan biri olardı, əri də qarşısında səcdə edərdi. Təəssüf ki, gözəlliyi
zamanı yaxalaya bilmədiyi üçün bir əlində iri ərzaq torbası, qucağında uşaq,
nimdaş paltarda, sınıq-salxaq avtobusda gedirdi.
Başqa
bir misal çəkim: gözəl bir iş yoldaşım vardı. On il bundan qabaq Anjelina
Jolinin gözəl, sağlam və daha dəbli vaxtlarında aktrisaya meydan oxuyurdu. Çox
uğurlu və həsəd aparılacaq nikahı oldu. Nikaha qədər də məhz gözəlliyinin
sayəsində 23 yaşındaykən nüfuzlu şirkətə rəhbərlik etdi. Qızın toyunda anası
bizə maraqlı hekayət danışdı – ən qəribəsi öz qızına paxıllığı səsində
duyulurdu. Qəribədir ki, qulaq asanlardan heç kim də qadını bu həsəddə
qınamadı. Deyirdi ki, qızım doğulandan iki-üç ay sonra dərd məni götürmüşdü,
çünki eynən özümə bənzəyirdi, demək gənckən mənim əziyyətlərimi o da təkrarlayacaqdı.
Zamanla boy-buxunu ilə də məni təkrarladı: hündür boy, arıq bədən, nazik
ayaqlar, həddən artıq qalın, ətli dodaqlar, kiçik mavi gözlər, almacıq
sümüklərinin bəlli şəkildə qabarıqlığı... Mən bu görünüşlə 70-ci illərin ən
çirkin qızı idim. O dövrdə bəstəboy, ətli, dolğun ayaqlı, iri gözlü, yumru
sifətli qızlar gözəl hesab olunurdular. Məktəbdə, institutda oğlanlar mənə lağ
edərdi. Nəhayət, 30 yaşımda birtəhər, zamanının ən eybəcər kişilərindən biri ilə
ailə qurdum, hələ buna da şükür edirdim. Amma qızımın bəxti gətirdi: bir
vaxtların eybəcərlik əlamətləri indi gözəllik standartı sayılır. Qızım istədiyi
kimi yaşadı, üstəlik bunu bilə-bilə qapımızı necə arzuların şahzadələri elçilik
üçün döyürdülər...
Gördüyünüz
kimi, əslində insan gözəl olaraq doğulmur, sadəcə zamanının standartlarına
uyğun gəldiyi üçün gözəl sayılır. Beyons Nouls orta əsrlərdə doğulsaydı, ulu
nənələri kimi qul olacaqdı. Təkcə ona görə yox ki, o zaman zəncilər kölə idi,
həm də ağ bədənin gözəllik simvolu sayıldığı bir zamanədə qara qız kimin
diqqətini çəkərdi ki? Yaxud təsəvvür edin ki, Anjelina Coli İntibah dövründə
doğulub... Demək, atalar sözünə əlavə etməliyik: "Gözəl üzün olunca, gözəl
bəxtin və uyğun VAXTın olsun”
Bəs
zamanla gözəllik hansı dəyişikliklərə məruz qalıb?
Əvvəlcə
onu deyək ki, gözəllik təkcə kişi zövqünə, qadın kaprizinə görə dəyişmir. Bu
zamanın tələbləri, mühit, hər hansı bir kultun qabarıqlığı, hətta çətin
şəraitlə ölçülür.
Lap
başa gələk – antik dövrlərə. Qədim Misirdə gözəl qadın sarımtıl dərili, hündür
boylu və yeniyetmə oğlan bədənində olmalıydı – düz sinə və dar ombalarla.
Mütləq də əsmər, heykəl kimi düz otutub-durmalıydı. Uşaq üzlü, arıq qadınlar qədim
Misirdə doğuşun az olması ilə əlaqəli idi. Adi ailələrdə 2-dən artıq uşaq
olmazdı, saraylar isə yalnız fironun qocalması zamanı uşağa ehtiyac duyurdular.
Ona görə də qadınlar öz xarici görünüşləri ilə uşaqları "əvəz”ləyirdilər.
Qədim
Yunanıstanda gözəllik təkcə zövq deyildi, həm də kult idi. Burada özünü gözəl
adlandıran qadının bütün orqanları standart ölçü əsasında hesablanırdı. Deyək
ki, gözəl qadının biləyinin və ya boynunun ölçüsü hesaba düz gəlmirsə, artıq o,
bu adı daşıya bilməzdi. Qədim yunanlar daha çox təbii incəlikdə olan qadın
bədəninə üstünlük verirdilər. Yunanıstanda mədəniyyət və incəsənətin hər şeydən
üstün olması ilham pərisi olan qadını əksər zamanlarda qəbul
olunan təbii standartlarda saxlayırdı. Çünki yunanlar ərsəyə gətirdikləri
əsərlərin minillikləri aşacağından əmin idilər.
Orta əsrlərin gözəli solğun üzlü, xəstə bənizli olmalıydı. Qadınlar alının qabarıq olması üçün saçlarının önünü ülgüclə qırxardılar, qaşlar isə olduqca seyrək, görünməz saxlanırdı. Üzə dəri rəngindən bir ton açıq pudra vurulur, başqa kosmetik vasitələrdən istifadə olunmurdu, bu da qadını sanki indicə xəstə yatağından qalxmış kimi göstərirdi. Həmin dövrdə antisanitariya, epidemiya, dini doqmatizm və s. səbəblərindən insanların üzündə yaranmış xof, yorğunluq, xəstəlik gözəlliyə belə don biçmişdi.
XVIII–XIX
əsr yenidən təbii standartlar zirvəyə qalxdı. Çünki klassikanın tavan vurduğu
dönəmlərdə klassik qadın gözəlliyi də qaçılmaz idi.
XX əsr
ən çox standart dəyişdirən əsrdir: məhz bu yüzillikdə qadınlar özlərini mövcud
gözəlliyə uyğunlaşdırmağa macal tapmamış yeni standartlar dəbə minirdi. Çünki
XX əsr texnologiyadan tutmuş, təfəkkürə qədər çox dəyişkən keçmişdi. Sanki
bəşəriyyət 20 əsr yatmış və birdən ayılmışdı. Bir-birinin ardınca texniki icadlar,
dəyişkən siyası rejimlər və onları nəticələri gözəlliyi də çaş-baş salmışdı.
Gah yeni texnologiyanın, xüsusilə kinonun təsiri ilə fotogenik gözəllik, gah da
militar rejimdən dolayı hərbçilərin iştahasına uyğun yuvarlaq bədən ölçüləri
dəbə düşürdü. Əsrin sonlarına yaxın seksual və düşüncə azadlığı sərgərdan
hippiləri, kişiyə meydan oxuyan azad qadının idmançı bədənini ortaya çıxartdı.
Yaşadığımız
XXI əsr isə ötən yüzilliyin çılğınlığını təkrarlamaq üzrədir. Əsin cəmi 16
ilini ötürməyimizə baxmayaraq, neçə-neçə gözəllik standartları önümüzdə nümayiş
olunub. Bu da güman ki, 16 il ərzində texnologiyanın nağılvari "ağıllanması”,
oynaq düşüncələr, dalğın təfəkkürlər sayəsində mümkün olur. Hazırda təbii qadın
ölçüləri yenidən dəbə gəlib. Eyni zamanda plastik cərrahiyyə sayəsində bütün
qızlar bir anadan doğulmuş kimi bənzər olublar. Sadəcə, digər zamanların
qadınlarından bir üstünlüyümüz var: əgər görünüşümüz standarta uyğun gəlmirsə,
zamanında doğulmamışıqsa, Allah plastik cərrahların əlinə qüvvət versin!
Şəfiqə ŞƏFA