"Yadların doğma sözü"
"Yadların doğma sözü” adlı dünya
xalqlarından seçilmiş hikmətli sözlərin budəfəki təqdimatında Afrika atalar
sözləri olacaq.
Afrika - böyüklüyünə
görə Avrasiyadan sonra ikinci materik olan Afrika "ən”lərin mövcud olduğu
yerdir. Ən isti materikdir. Dünyanın ən uzun çayı, dünyanın ən uzun şirinsulu
gölü, şərq yarımkürəsinin ən bol sulu çayı, quruda yer qabığının ən uzun çatı, dünyanın
ən quraq nöqtələrindən biri, ən böyük quraq təbii kompleksi, ən geniş savannası
bu materikdədir.
"Afrika"
sözü materikin şimal-şərqində yaşamış "afriqi" tayfasından götürülüb.
Onu Avropadan Cəbəllütariq boğazı və Aralıq dənizi, Asiyadan Aralıq dənizi,
Süveyş kanalı, Qırmızı dəniz, Babülməndəb boğazı, Ədən körfəzi ayırır. Ekvator xətti
və sıfırıncı meridian bu materikdən keçdiyinə görə o, 4 yarımkürədə yerləşir.
Materik qədim
Qondvananın (superqitə Rodiniyanın parçalanmasından sonra cənub yarımkürəsində
yaranan və Afrika, Cənubi Amerika, Antarktida, Avstraliya, Yeni Zelandiya, həmçinin,
Ərəbistan yarımadası, Madaqaskar və Hindistanı əhatə edən qədim geoloji qitədir.
Qondvana qitəsi təxminən e.ə. 750 milyon və e.ə. 530 milyon illər boyu mövcud
olmuşdu)
Afrika ən qədim
insanların yaşadıqları ərazidir. Əhalisi 3 irqə mənsubdur. Afrikanın ən
ucaboylu xalqı (180-220 sm) savannada yaşayan tutsin və ximilərdir. Ekvatorial
meşələrdə isə ən qısa boylu (142 sm) xalq piqmeylər yaşayır. Afrikada Nilin
sahilinə əhali daha sıx, Böyük Səhrada isə ən az məskunlaşmışdır. XX əsrin əvvəllərində
Afrikada cəmi 2 müstəqil ölkə (Liberiya və Efiopiya) var idi. 1960- cı ildə 17
Afrika ölkəsi müstəqillik qazandığı üçün həmin il "Afrika ili” adlanır. Madaqaskar
adasında isə monqoloid irqinə aid olan malaqasilər yaşayır. Afrikanın digər
yerli xalqlarına bantular, ximilər, tutsilər, piqmeylər, nilotlar, buşmenlər,
qotentotlar aiddir.
Bir az da Afrika atalarından:
Kiçik hüznlər
danışar, böyük dərdlər lal olar.
Biri o biri qədər
zəngin olunca, qardaşlar bir-birlərini sevərlər.
Atasız uşaq
tavansız ev kimidir.
Bu dünya bizə
atalarımızdan qalmadı. Biz onu uşaqlarımızdan borc aldıq.
Bir yalan nə qədər
sürətli olursa olsun, həqiqət onu keçər.
Başının dinc olmasını istəyirsənsə, arvadının bütün istədiklərini et.
Eşqin yumruğu
üzüm kimi şirindir.
Əsl dostu iki əlinizlə
birdən tutun.
Gündüzün bir
saatı gecənin iki saatından yaxşıdır.
Heç bir mətbəx
iki qadının yerləşəcəyi qədər geniş deyil.
Üzümüzün və
gözlərimizin rəngi nə olursa olsun, göz yaşlarımızın rəngi eynidir.
Yalnız bir dəli
suyun dərinliyini iki ayağı ilə ölçməyə səy göstərər.
Min an artıq
yaşamaq min qızıla bərabərdir.
Həqiqəti də Günəş kimi ovucla örtmək olmaz.
Yaxşı şagird,
ustası yoxkən bəlli olar.
Kiçik qazanclar
sərvət gətirər.
Səndən
uzaqlaşana qədər timsaha "yekəağız” demə.
Pələng ölür - dərisi,
fil ölür - sümüyü, insan ölür - adı qalır.
Şəfiqə ŞƏFA