8 avqust 2025-ci il tarixində Vaşinqtonda imzalanmış Azərbaycan-Ermənistan sülh bəyannaməsi ilə Cənubi Qafqazda təxminən 40 il davam edən münaqişə rəsmi şəkildə başa çatdı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və ABŞ Prezidenti Donald Trampın iştirakı ilə iki ölkə arasında “Sülh və Dövlətlərarası Münasibətlərin Təsis Olunması haqqında” saziş mətninin paraflanması həyata keçirildi. Bu tarixi anlaşma regional sabitlik, iqtisadi inkişaf və təhlükəsizlik sahələrində yeni imkanlar açmaqla yanaşı, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sülh prosesindəki rolunu da ön plana çıxardı. Aşağıda bu müqavilənin Cənubi Qafqaz üçün siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik nəticələri, eləcə də Prezident İlham Əliyevin prosesdəki təşəbbüsləri təhlil olunur.

Sazişin Siyasi Əhəmiyyəti və Yeni Reallıqlar

İmzalanmış sülh sazişi ilə Azərbaycan və Ermənistan bir-birinin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü rəsmən tanıdılar. Müqavilənin ilk maddələrində tərəflər keçmiş SSRİ dövrünün inzibati sərhədlərinin yeni beynəlxalq sərhədlər kimi toxunulmazlığını qəbul edərək, gələcəkdə bir-birinə qarşı ərazi iddiaları irəli sürməyəcəklərini təsdiqləyirlər. Bu, o deməkdir ki, Ermənistan tərəfi Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağ bölgəsinə iddialardan hüquqi cəhətdən imtina etmiş oldu. Müvafiq olaraq, Ermənistan Konstitusiyasına Qarabağla bağlı istinadın çıxarılması Azərbaycandan öhdəlik kimi tələb edilən addımlardan biri idi. İmzalanan birgə bəyannamədə də vurğulanır ki, artıq mövcud reallıqlar “yenidən təftiş mövzusu olmayan və heç bir zaman olmayacaq” – yəni tərəflər ərazi məsələsində revanş iddialarını birdəfəlik rədd edirlər. Bu siyasi qərarlar Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhün əsası kimi qiymətləndirilir.

Saziş regionda yeni siyasi mənzərə formalaşdırır. İlk növbədə, Azərbaycan və Ermənistan arasında tezliklə diplomatik əlaqələrin qurulması nəzərdə tutulur – müqavilə ratifikasiya olunduqdan qısa müddət sonra tərəflər səfirlik və konsulluqlar açmalıdırlar. Bununla, 30 ildən artıqdır ki, düşmən mövqedə olan iki ölkə arasında rəsmi siyasi dialoq başlanacaq. İkincisi, sazişə uyğun olaraq, ATƏT-in Minsk Qrupunun və əlaqədar qurumların fəaliyyətinə son verilməsi üçün birgə proses başladılıb. Qeyd edək ki, Minsk Qrupu illərlə münaqişənin həlli üçün vasitəçilik etsə də, müharibədən sonra faktiki nəticəsiz qalmışdı. İndi isə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Minsk prosesinin rəsmən bağlanması üçün ATƏT-ə müraciət edib. Bu addım konfliktin beynəlxalq müstəvidə artıq bitdiyinə və yeni mərhələyə keçildiyinə işarədir.

Saziş böyük güclərin regiondakı rolunu da yenidən müəyyənləşdirdi. Bu razılaşma məhz ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Vaşinqtonda əldə olundu – yəni Qafqazda uzun müddət Rusiya və ATƏT çərçivəsində aparılan sülh təşəbbüslərini ilk dəfə olaraq ABŞ uğurla nəticəyə çatdırdı. Prezident İlham Əliyevin ifadəsi ilə, Vaşinqton görüşü Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində “yeni səhifə açır: əməkdaşlıq və strateji tərəfdaşlıq səhifəsi”. Bunun praktik təzahürü kimi, ABŞ Prezidenti Tramp zirvə görüşündə tərəflərə ev sahibliyi etməklə yanaşı, yeni tranzit layihəsinə də dəstək verdi. Digər tərəfdən, Rusiya bu prosesdə birbaşa iştirak etmədi və bölgədəki ənənəvi nüfuzunu müəyyən dərəcədə itirdi. Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh razılaşmasının Moskva deyil, Vaşinqton platformasında gerçəkləşməsi Cənubi Qafqazın geosiyasi dinamikasında dəyişiklik kimi dəyərləndirilir. Eyni zamanda, region ölkəsi Gürcüstan üçün də bu siyasi anlaşma əhəmiyyətlidir – artıq üç Cənubi Qafqaz dövlətinin hamısı rəsmi sülh durumuna keçərək, birlikdə əməkdaşlıq perspektivlərini nəzərdən keçirə bilər.

İqtisadi Perspektivlər və Regional İnkişaf

Sülh sazişinin ən əlamətdar nəticələrindən biri bölgədə kommunikasiyaların açılması və yeni nəqliyyat dəhlizlərinin formalaşmasıdır. Bəyannamədə tərəflər daxili, ikitərəfli və beynəlxalq nəqliyyatın təmin edilməsi məqsədilə bütün kommunikasiyaların bərpasının vacibliyini bir daha təsdiqlədilər. Xüsusilə, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz quru bağlantının yaradılması əsas hədəflərdən biridir. Bu məqsədlə Ermənistan Respublikası öz ərazisində “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu (TRIPP)” adlanan yeni bağlantı layihəsinin reallaşması üçün ABŞ və digər müvafiq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq edəcək. Beləliklə, çoxdan müzakirə mövzusu olan Zəngəzur dəhlizi konsepsiyası alternativ formatda – beynəlxalq dəstəkli TRIPP marşrutu kimi – həyata keçəcək. ABŞ Prezidenti Trampın birbaşa himayəsi ilə planlaşdırılan bu marşrutun bütün region ölkələrinin xeyrinə tarixi nailiyyət olacağı gözlənilir. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, bu layihəyə qısa zamanda başlamaq vacibdir və ABŞ liderliyi altında investorların cəlb olunacağına ümid edilir.

Yeni nəqliyyat razılaşmaları bütün Cənubi Qafqazın iqtisadi mənzərəsini dəyişə bilər. İlk növbədə, Azərbaycan Naxçıvana birbaşa yol əldə etməklə ölkədaxili logistik problemlərini həll edəcək, eyni zamanda Türkiyə ilə quru əlaqəsini bərpa edəcək. Bu xətt həm də Mərkəzi Asiya – Qafqaz – Avropa istiqamətində yükdaşımaların sürətlənməsi deməkdir. Digər tərəfdən, Ermənistan bu günə qədər kənarda qaldığı böyük regional iqtisadi layihələrə qoşulmaq şansı qazanır. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, Ermənistan tranzit ölkəyə çevrilmək imkanı əldə edir – yalnız Azərbaycan vasitəsilə İrəvan beynəlxalq yük dəhlizlərinin bir parçası ola bilər. Əliyev Nikol Paşinyanla görüşlərinin birində vurğulayıb ki, Ermənistan tranzit ölkə olmağın faydalarını indiyədək görməyib, lakin sülhdən sonra “Azərbaycansız tranzit ölkə olmaq mümkün deyil”, birlikdə əməkdaşlıq sayəsində Ermənistan böyük iqtisadi dividendlər görə bilər. Doğrudan da, Azərbaycan tərəfi artıq öz ərazisində Zəngəzur istiqamətində dəmir yolunun böyük hissəsini bərpa edib və cəmi ~40 km-lik hissənin tamamlanması qalır. Yaxın gəlirdə bu bağlantı qurulduqdan sonra, Ermənistanın da həm Azərbaycan üzərindən Rusiyaya, həm də Naxçıvan üzərindən Türkiyəyə çıxışı reallaşa bilər.

Sülh müqaviləsi eyni zamanda yeni iqtisadi əməkdaşlıq sahələri açır. Müqavilənin maddələrinə əsasən, tərəflər iqtisadiyyat, enerji, nəqliyyat, humanitar və mədəni sahələr də daxil olmaqla müxtəlif sektorlarda ayrıca sazişlər imzalaya bilərlər. Bu çərçivədə artıq ilk addımlar atılıb: Vaşinqtondakı zirvə zamanı Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə Amerikanın ExxonMobil şirkəti arasında əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanıb. İlham Əliyev bu anlaşmanı ölkədə yeni neft yataqlarının kəşfi ehtimalı və ABŞ investisiyalarının cəlbi baxımından əhəmiyyətli addım kimi dəyərləndirdi. Bundan əlavə, ABŞ-la strateji tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması üçün İşçi Qrupunun yaradılması qərara alınıb ki, bu da iki ölkə arasında ticarət və investisiya əlaqələrinin güclənəcəyinə işarədir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ uzun illərdir Azərbaycana qarşı tətbiq etdiyi 907-ci düzəlişi dayandırmaq barədə qərar verib. Bu düzəlişin aradan qalxması artıq Vaşinqtonun Bakıya birbaşa maliyyə və texniki yardımlar göstərməsinə imkan yaradır və ikitərəfli iqtisadi-ticarət əlaqələrinin sürətlənməsinə töhfə verəcək.

Təhlükəsizlik və Sabitliyə Təsirləri

Sülh müqaviləsi ilə regionda təhlükəsizlik mənzərəsi köklü surətdə dəyişir. Artıq Azərbaycanla Ermənistan arasında rəsmi müharibə vəziyyəti bitdiyi üçün genişmiqyaslı hərbi toqquşma riski minimuma enir. Tərəflər sazişdə üzərlərinə öhdəlik götürür ki, bir-birinə qarşı güc tətbiq etməkdən və ya güclə hədələməkdən çəkinəcəklər. Bu, sərhədlərdə illərlə müşahidə olunan gərgin insidentlərin qarşısını almaq və daimi sabitliyi təmin etmək üçün fundamental zəmanətdir. Eləcə də, razılaşmaya əsasən, tərəflər heç bir üçüncü tərəfin hərbi qüvvələrinin öz ərazilərində qarşı tərəfə təhdid yaratmasına yol verməyəcəklər. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan da bildirib ki, müqavilə hər iki ölkə sərhədində üçüncü ölkə personallarının yerləşdirilməsini əngəlləyəcək. Bu müddəa bilavasitə hazırda Ermənistan tərəfdə olan xarici qüvvələrə şamil edilir – məsələn, Avropa İttifaqının mülki müşahidə missiyası və qismən Ermənistan sərhədlərini qoruyan Rusiya sərhəd qoşunları. Beləliklə, sülhlə birlikdə hər iki ölkə öz sərhədlərinin mühafizəsini tam suveren şəkildə həyata keçirməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirir.

Regional təhlükəsizlik arxitekturası da yeni şəkil alır. Müqavilə bağlandıqdan sonra 2020-ci ilin atəşkəs bəyanatı əsasında Qarabağda müvəqqəti yerləşmiş rusiyalı sülhməramlıların missiyasına ehtiyac qalmaya bilər. Çünki artıq Qarabağ bölgəsində suverenlik tam bərpa edilib və orada silahlı toqquşma ehtimalı yoxdur. Ermənistanla Azərbaycan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası prosesinin sürətləndirilməsi razılaşdırılıb. Tərəflər yaxın dövrdə sərhəd xəttinin rəsmən müəyyənləşdirilməsi üçün komissiyalar çərçivəsində dürüst danışıqları davam etdirəcəklər. Sərhədlər dəqiqləşdirilib hüquqi cəhətdən tanındıqdan sonra, sərhəd bölgələrində etimad tədbirlərinin tətbiqi və mümkün minalardan təmizləmə kimi təhlükəsizlik addımları sakinlərin normal yaşayışını təmin edəcək.

Saziş mətnində uzunmüddətli barışıq və qarşılıqlı etimad mühitinin qurulmasına yönəlmiş humanitar bəndlər də var. Tərəflər keçmiş münaqişələrdə itkin düşmüş şəxslərlə bağlı bütün məlumatları paylaşmaq və onların taleyini aydınlaşdırmaq üçün birgə işləmək barədə öhdəlik götürüblər. Bu, hər iki cəmiyyətdə onillərdir davam edən ağrılı bir məsələnin – itkin və əsir düşmüş minlərlə insan taleyinin – həllinə xidmət edəcək addımdır. Eyni zamanda, razılaşmaya görə, tərəflər bir-birinə qarşı bütün hüquqi iddia və məhkəmə proseslərini dayandırmalıdırlar. Bir ay içində keçmişdə mövcud olmuş dövlətlərarası şikayətlər və iddialar geri çəkiləcək, gələcəkdə də tərəflər bir-birinə qarşı yeni iddialarla çıxış etməyəcək. Bu müddəa həm beynəlxalq məhkəmələrdəki qarşılıqlı ittihamların, həm də diplomatik müstəvidəki təbliğat savaşlarının bitəcəyini göstərir. Başqa sözlə, informasiya və diplomatiya cəbhəsində düşmənçilik səhifəsi bağlanacaq, yerini qarşılıqlı anlayış və əməkdaşlıq mühiti tutacaq. Artıq Azərbaycan və Ermənistan rəhbərliyi rəsmən bəyan edir ki, “nə indi, nə də gələcəkdə hər hansı qisas cəhdini qətiyyətlə rədd edirik və istisna edirik”. Bu cür açıq ifadə olunmuş öhdəliklər tərəflərin sülh əzmini göstərməklə yanaşı, bölgədə yaşayan xalqlar üçün də daha təhlükəsiz və proqnozlaşdırıla bilən bir gələcəyin təminatıdır.

Ümumən, avqustun 8-də əldə olunan razılaşma regionu uzun illər təhdid edən münaqişəni arxada qoyaraq Cənubi Qafqazda sabitlik erasını başlatdı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Vaşinqtondakı görüş “təhlükəsizlik, sabitlik, Cənubi Qafqazda sülh, iqtisadi imkanlar, sərmayələr və enerji təhlükəsizliyi baxımından tarixi bir gündür”. Sülhün təmin olunması ilə Azərbaycan, Ermənistan və qonşu dövlətlər artıq resurslarını savaş üçün deyil, inkişaf və əməkdaşlıq üçün səfərbər edə biləcək ki, bu da bütövlükdə regionun təhlükəsizlik mühitini gücləndirir.

İlham Əliyevin Rolü və Diplomatik Təşəbbüsləri

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sülh müqaviləsinin əldə olunmasında həm aparıcı siyasi aktor, həm də simvolik fiqur kimi mühüm rol oynayıb. Əvvəla, məhz İlham Əliyevin müəyyən etdiyi strateji yanaşma sayəsində sülhün əsas prinsipləri formalaşıb. O, hələ 2022-2023-cü illərdə Ermənistanla sülh üçün 5 əsas prinsip (ölkələrin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması, sərhədlərin toxunulmazlığı, bir-birinə qarşı ərazi iddialarından imtina, güc tətbiqindən çəkinmə, kommunikasiyaların açılması) irəli sürmüşdü ki, sonrakı danışıqlarda bu prinsiplər qəbul olundu. Prezident Əliyev dəfələrlə vurğulamışdı ki, Ermənistan 2022-ci ilin oktyabrında Praqa görüşündə Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu qəbul edib, lakin bunun kağız üzərində təsdiqi və imza altına alınması vacibdir. O, 2025-ci ilin avqustunda – razılaşmadan bir neçə gün əvvəl – çıxışlarının birində Ermənistanın artıq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü rəsmən tanıdığını xatırladaraq, sülh sazişinin imzalanması üçün bunun yazılı formada rəsmiləşməsinin “zəruri şərt” olduğunu bildirmişdi. Dövlət başçısının qəti mövqeyi belə idi: əgər bu addım atılarsa, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh mümkündür.

İlham Əliyevin sülh prosesindəki rolu təkcə şərt irəli sürməklə məhdudlaşmır; o, həm də kompromis və praqmatik addımlarla prosesi irəliyə aparıb. Məsələn, Azərbaycan tərəfi əvvəlcə Zəngəzur dəhlizinin açılmasını sülh müqaviləsinin şərtlərindən biri kimi təqdim edirdi. Lakin danışıqlar gedişində rəsmi Bakı öz strateji hədəfinə alternativ diplomatik həll taparaq, bu məsələni sülh sazişinin gündəliyindən çıxarmağa və onu ayrıca platformada müzakirə etməyə razılıq verdi. Nəticədə Zəngəzur dəhlizi məsələsi birbaşa “dəhliz” adı altında sənəddə yer almasa da, TRIPP marşrutu kimi qarşılıqlı razılaşma predmeti oldu. Prezidentin xüsusi nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov bu yanaşmanı belə izah edirdi: “Tərəflər qərb hissəsini Naxçıvanla birləşdirən marşrutun sülh müqaviləsi layihəsindən çıxarılması barədə razılığa gəlib. Bu məsələnin sonrakı mərhələdə həlli nəzərdə tutulur”. Bu cür çevik diplomatiya Əliyevin məqsədyönlü, lakin eyni zamanda nəticəyönlü siyasət apardığını göstərir. Onun üçün əsas prioritet sülh sazişinin tezliklə bağlanması idi və bu yolda ikinci dərəcəli məsələlər, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinin statusu müvəqqəti arxa plana keçirilə bilərdi.

Digər vacib məqam, İlham Əliyevin Ermənistanın daxili siyasi maneələrinin aradan qaldırılması üçün səyləridir. Azərbaycan tərəfi açıq bildirirdi ki, sülh sazişinin tam imzalanması üçün Ermənistan Konstitusiyasına düzəliş olunmalı, oradakı Azərbaycanın ərazilərinə dair iddialı müddəa (Ermənistanın müstəqillik bəyannaməsində Qarabağa dair bənd) çıxarılmalıdır. Bu tələbin irəli sürülməsi birbaşa Prezident Əliyevin prinsipial mövqeyi idi və hətta mart ayında Reuters yazırdı ki, “Azərbaycan müqavilənin imzalanması üçün Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsini ilkin şərt kimi görür”. Paşinyan hakimiyyəti də son aylarda Konstitusiyanın yenilənməsi üçün referendum hazırlıqlarına başlayacağını açıqlamışdı. İmzalanan birgə bəyannamədən sonra Vaşinqtonda Azərbaycan jurnalistlərinə müsahibə verən İlham Əliyev bu məsələyə toxunaraq, Ermənistan Konstitusiyasındakı ərazi iddiası çıxarıldıqdan sonra sülh sazişinin rəsmi imzalanmasının qarşısında maneə qalmayacağını qeyd etdi. Onun sözlərinə görə, “bu, nə vaxt olacağı Ermənistanın öz işidir… ancaq nə qədər tez olsa, o qədər yaxşıdır, vaxt itirmək lazım deyil. Artıq sülh sazişi paraflanıbsa, onun rəsmi imzalanması da çox çəkməməlidir”. Bu açıqlama göstərir ki, Əliyev prosesi maksimum dərəcədə sürətləndirməyə çalışsa da, müəyyən texniki-müqaviləli prosedurlara anlayışla yanaşır və topu diplomatik şəkildə Ermənistanın meydançasına ötürür.

İlham Əliyevin liderliyi təkcə diplomatik masada deyil, həm də meydanda özünü göstərdi. Müşahidəçilər qeyd edirlər ki, 2020-ci ilin Vətən müharibəsində Azərbaycanın hərbi qələbəsi və 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağ bölgəsində keçirilən lokal antiterror əməliyyatı Ermənistanı sülhə məcbur edən əsas amillər oldu. Yəni, Prezident Əliyev həm döyüş meydanında üstünlük qazanaraq, həm də beynəlxalq arenada hüquqi-diplomatik həmlələrlə ölkəsinin maraqlarını tam təmin edən bir sülh formuluna nail oldu. Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı Zahid Oruc bu unikal durumu belə şərh edir: Dünyada çox az hallarda qalib dövlət məğlub etdiyi tərəfə sülh təklif edir, amma Azərbaycan 44 günlük zəfərindən dərhal sonra sülh gündəliyini formalaşdırdı. Məhz İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə rəsmi Bakı “regionda yalnız azərbaycanlılar və ermənilər üçün deyil, bütövlükdə Qafqaz xalqları üçün ağrılı tarixə son qoyacaq birgə gələcək qurmaq istədiyini” bəyan etdi. Bu, qalib tərəfin nümayiş etdirdiyi əsl siyasi iradə idi və nəticədə 8 avqust 2025-ci ildə həmin iradə kağız üzərində təsbit olundu.

Prezident Əliyev proses boyunca müstəsna şəxsi diplomatik fəallıq göstərdi. O, Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə Brüssel, Rusiya vasitəçiliyi ilə Soçi danışıqlarında iştirak etmiş, ancaq ölkəsinin fundamental maraqlarına uyğun olmayan təzyiqləri qəbul etməmişdi. 2023-2025-ci illərdə isə Əliyev ABŞ Dövlət katibi və Prezidentinin təşəbbüslərinə müsbət cavab verərək, bir neçə raund Vaşinqton görüşlərinə razılıq verdi. Nəticə etibarilə, Əliyevin strateji seçimləri – Moskva, Brüssel və Vaşinqton arasında balanslı manevrləri – sonda ən əlverişli platformada, yəni ABŞ-də Azərbaycan üçün arzuolunan şərtlərlə sazişi mümkün etdi. Onun Tramp administrasiyası ilə qurduğu işgüzar münasibətlər sayəsində ABŞ ilk dəfə Cənubi Qafqaz münaqişəsinin həllində həlledici rol oynadı. İlham Əliyev bunu yüksək dəyərləndirərək bildirir ki, “bu gün Amerika-Azərbaycan münasibətlərində yeni əməkdaşlıq və strateji tərəfdaşlıq səhifəsi açılır”. Yəni, sülh müqaviləsi eyni zamanda Əliyevin xarici siyasət uğuru – ABŞ kimi supergüclə münasibətlərin zirvə nöqtəsidir.

Əliyevin rolu həm də simvolik jestlərdə və ictimai mesaja çevrilən addımlarda öz əksini tapdı. Vaşinqtonda Birgə Bəyanamənin imzalanma mərasimində qeydə alınan bir nüans buna bariz nümunədir: Prezident İlham Əliyev sənədi imzaladıqdan sonra Nikol Paşinyanın istifadə etdiyi qələmi ondan xahiş edərək aldı. Bu incə diplomatik jest dərhal diqqət çəkdi. Siyasi analitiklər bunu tarixi sənədin xatirə simvolu kimi saxlamaq və qarşı tərəfə psixoloji mesaj vermək kimi dəyərləndirdilər. Oxu.Az yazır ki, belə bir jest protokol baxımından həm rəmzi məna daşıyır, həm də liderin əminliyini nümayiş etdirir. Xatırladaq ki, 1979-cu ildə Misir ilə İsrail arasında Kemp-Devid sazişinin imzalanmasında da liderlər istifadə etdikləri qələmləri xatirə kimi saxlamışdılar. İlham Əliyevin Paşinyandan qələmi alması da məhz “tarixi sənədin imzasına şahidlik edən əşyanın Azərbaycanda qalması” kimi şərh olundu. Bu, Əliyevin sülh prosesindəki qələbəsinin rəmzi kimi ictimai rəydə yer aldı.

Nəticə etibarilə, Prezident İlham Əliyev 8 avqust sülh razılaşmasının əldə edilməsində həm əsas hərəkətverici qüvvə, həm də tarixi sima oldu. O, bir tərəfdən qətiyyətli siyasi iradə göstərərək Azərbaycanın milli maraqlarından geri addım atmadı, digər tərəfdən konstruktiv dialoqa açıq lider kimi davranaraq kompromis yollar tapdı. Əliyev öz xalqına verdiyi sözə sadiq qalaraq, “dəmir yumruq” gücü ilə torpaqları azad etdikdən sonra “sözün sahibi” kimi sülhü də qazandı. Bu müqavilə onun uzun illər apardığı siyasətin məntiqi nəticəsi və ən böyük diplomatik nailiyyəti hesab oluna bilər. Əliyevin liderliyi ilə Azərbaycan təkcə müharibədə deyil, masada da qalib gəldi – regiona sabitlik, ölkəsinə isə beynəlxalq aləmdə hörmət qazandırdı.

Gülnarə Allahverdiyeva

ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin müəllimi.