Vəkillər Kollegiyasının üzvü Pərviz Məmmədov mülkiyyət hüquqlarının qeydiyyatı üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarı şərh edib.

Həmin şərhi diqqətinizə təqdim edirik:

İşin faktiki halları

İddiaçı Bakı şəhəri, Xəzər rayonu, Zirə bağ massivində yerləşən 179 saylı bağ sahəsinə dair mülkiyyət hüququnun daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qeydiyyata alınmasını və müvafiq sənədlərin (çıxarış və plan-ölçü) ona verilməsini tələb edib. İddiaçı bu tələbi "Neftçi" bağçılıq-yoldaşlıq təsərrüfatının 15 mart 1994-cü il tarixli 03 saylı iclasının qərarına əsaslandırıb. Həmin qərara görə, əvvəlki bağ sahibi bağ sahəsini istifadə etmədiyi üçün üzvlükdən azad edilmiş və bağ sahəsi iddiaçıya verilib.

Cavabdehin mövqeyi: Daşınmaz Əmlakın Dövlət Kadastrı və Reyestrinin 1 saylı Bakı Ərazi İdarəsi iddiaçının müraciətini rədd edib. Rədd cavabı aşağıdakı əsaslara söykənib:

1. Bağçılıq-yoldaşlıq təsərrüfatı üzvlərinin siyahısında iddiaçının və protokolda adı qeyd olunan şəxsin adı aşkar edilməyib.

2. Bağ sahəsi digər sahələrlə ümumi hasar daxilində yerləşir, hasarlanma və sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi işləri aparılmayıb.

Məhkəmə prosesinin gedişi

• Birinci instansiya məhkəməsi: Bakı İnzibati Məhkəməsi iddianı təmin edərək cavabdehə iddiaçının mülkiyyət hüququnun qeydiyyata alınması və müvafiq sənədlərin verilməsi öhdəliyini həvalə edib.

• Apellyasiya məhkəməsi: Cavabdeh apellyasiya şikayəti verib və Bakı Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarını ləğv edərək iddianı rədd edib. Məhkəmə qeyd edib ki, iddiaçının bağ sahəsinə dair ölçmə və sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi barədə sübutlar təqdim olunmayıb.

• Ali Məhkəmə: İddiaçı kassasiya şikayəti ilə Ali Məhkəməyə müraciət edib. Ali Məhkəmə apellyasiya məhkəməsinin qərarını ləğv edərək birinci instansiya məhkəməsinin qərarını bərpa edib və iddianı təmin edib.

Hüquqi analiz

Ali Məhkəmənin qərarı bir neçə əsas hüquqi prinsiplərə əsaslanır:

1. Hüquqi sənədlərin qüvvəsi və etibarlılığı: Ali Məhkəmə vurğulayıb ki, hüquqi sənədlər – bu halda bağçılıq-yoldaşlığının iclasının protokolu və üzvlük kitabçası – qanunla müəyyən edilmiş qaydada ləğv olunmadıqca və ya etibarsız sayılmadıqca etibarlı və qüvvədədir. "Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Haqqında" Qanunun 8.07-ci maddəsinə əsasən, belə sənədlər mülkiyyət hüquqlarının yaranması və qeydiyyatı üçün əsas sayılır.

2. Qanun qarşısında bərabərlik prinsipi: Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsinin 5-ci hissəsinə görə, hər kəs hüquq və vəzifələrlə bağlı qərarlar qəbul edən dövlət orqanları və hakimiyyət səlahiyyətlərinin daşıyıcıları ilə münasibətlərdə bərabər hüquqlara malikdir. Məhkəmə qeyd edib ki, eyni bağçılıq-yoldaşlığının digər üzvləri eyni əsaslarla mülkiyyət hüquqlarını qeydiyyata alıblar. Bu halda, iddiaçıya fərqli yanaşma qanun qarşısında bərabərlik prinsipini pozur.

3. İnzibati praktikanın vahidliyi prinsipi: "İnzibati İcraat Haqqında" Qanunun 12-ci maddəsinə əsasən, inzibati orqan eyni mühüm faktiki hallara malik olan işlər üzrə müxtəlif qərarlar qəbul edə bilməz. 13-cü maddəyə görə isə, inzibati orqanların praktikasına fiziki və hüquqi şəxslərin etimadı qanunla qorunur. Məhkəmə hesab edib ki, inzibati orqan eyni hallarda fərqli qərar qəbul etməklə bu prinsipləri pozub.

4. Hüquqların qeydiyyatından imtinanın əsasları: "Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Haqqında" Qanunun 15-ci maddəsi hüquqların qeydiyyatından imtinanın konkret əsaslarını müəyyən edir. Məhkəmə müəyyən edib ki, cavabdehin gətirdiyi səbəblər bu əsaslara uyğun gəlmir və iddiaçının mülkiyyət hüququnun qeydiyyatından imtina üçün qanuni əsas yoxdur.

Qərarın əhəmiyyəti və nəticələri

Bu qərar bir neçə mühüm hüquqi nəticələri ortaya qoyur:

• Hüquqi mühafizə və qanunilik prinsiplərinin təmin edilməsi: Məhkəmə dövlət orqanlarının hüquqmüəyyənedici sənədlərə hörmət etməli və onları qanunla müəyyən edilmiş qaydada ləğv olunmadıqca etibarlı saymalı olduğunu təsdiqləyib.

• İnzibati orqanların məsuliyyəti: İnzibati orqanlar eyni faktiki və hüquqi hallarda vahid praktika tətbiq etməli və şəxslərin qanuni gözləntilərinə hörmət etməlidirlər.

• Qanun qarşısında bərabərlik: Dövlət orqanları şəxslərə qarşı ayrı-seçkilik etmədən, bərabər yanaşma göstərməlidirlər.

• Mülkiyyət hüquqlarının müdafiəsi: Qərar mülkiyyət hüquqlarının qanuni əsaslarla qorunması və dövlət orqanlarının bu hüquqları tanıması vacibliyini vurğulayır.

Yekun

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin bu qərarı hüquqi dövlət prinsiplərinin, qanun qarşısında bərabərliyin və inzibati praktikanın vahidliyinin təmin edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qərar göstərir ki, dövlət orqanları qanunlara uyğun fəaliyyət göstərməli, şəxslərin hüquq və azadlıqlarını təmin etməli və onların qanuni gözləntilərinə hörmət etməlidirlər. Bu qərar gələcəkdə oxşar halların həllində mühüm presedent rolunu oynayacaq və hüquqi praktikanın inkişafına töhfə verəcək.