Kəndlərdə böyüyən nəsillər, geniş ailələrlə birlikdə yaşayıb, həm həyatı, həm də adət-ənənələri bir-birindən öyrəniblər. Lakin modernləşmə və şəhərləşmə bu ənənəvi qaydalarda dərin dəyişikliklərə səbəb oldu.

Türk toplumunda ailə əsrlər boyu sadəcə qan bağı ilə formalaşan bir bərabərlik deyil, eyni zamanda dəyərlərin, adətlərin və ənənələrin yaşadıldığı müqəddəs bir ocaq olmuşdur. Ailə, türkün həyat fəlsəfəsində dövlətin kiçik modeli, cəmiyyətin isə təməl daşlarından sayılıb. Lakin son zamanlarda baş verən modernləşmə prosesi bu təməl birliyə ciddi mənfi təsirlər göstərməktidir.

Kənddən şəhərə köç minlərlə ailəyə yeni fürsətlər qazandırdı. Daha yaxşı məktəblər, xəstəxanalar, iş yerləri. Amma o fürsətlərin arxasında dərindən duyulan bir boşluq qaldı. Çünki kənd yalnız torpaqdan ibarət deyildi – o, həm də insanın köklərinə söykənən kimliyi idi. Şəhərdə isə ailələr çox vaxt tənhalaşdı. Ailələr böyümədikcə, evlər kiçildikcə, könüllər də daraldı.

Kənddə hər qapı birgə idi: toy da, yas da, məişət də hamının məsuliyyəti idi. İndi isə çoxmərtəbəli binaların qapıları arxasında hər ailə gizlənməkdədir. Qonşuluq əvvəlki kimi paylaşmaqdan ibarət deyil, yalnız salamlaşmaqdan ibarətdir. Müasir dövrdə telefonlar, sosial şəbəkələr ailə üzvlərinin belə bir-biri ilə üz-üzə ünsiyyətini əvəz etməyə başlayıb. Bir vaxtlar süfrə başında paylaşılan söhbətlər indi ekran arxasında susqunluğa çevrilməktədir. Uşaqlar torpağın üstündə böyümür artıq, telefon ekranının işığında böyüyür. Nənə-babalar evin mərkəzindən kənara çəkilmiş, çox vaxt səssiz küncdə unudulmuş bir əşya kimi ömür yaşayırlar.

Əslində problem modernləşmədə deyil, dəyərlərlə zamanın uzlaşdırıla bilməməsindədir. Modernləşmə qadınlara yeni qapılar açdı. Əvvəllər kənddə görünməyən, təqdir edilməyən zəhməti ilə ailənin önəmli yükünü daşıyan qadın, indi şəhərdə iş həyatına, təhsilə qatılaraq güc qazandı. Amma bu güc ailə içində rolları dəyişdirdi, gözləntiləri silkələdi.

Gənclər üçünsə şəhər başqa bir dünyadır. Onlar adət ənənələri değil, sürətli internetin, beynəlxalq markaların və bəsit həyat tərzinin ritmini yaşayırlar. Bu da nəsillər arasında körpülərdən çox uçurumlar yaratmakdadır.

Ümid hələ də yaşayır. Çünki kəndin gücü torpaqda deyil, ürəklərdə idi. Paylaşmaq, dayanışmaq, bir tikə çörəyi bölüşmək… Bu dəyərlər istəsək, şəhərdə də yenidən canlana bilər.

Bəzən bir qonşuya edilən ziyarət, uşaqlar üçün qurulan sadə oyun meydançası kəndin ruhunu xatırladır. İnsan insanla görüşdükcə, ünsiyyət qurduqca, kəndin o bərəkətli nəfəsi şəhərin soyuq küçələrinə də yansıyar. 

Modernləşmə bir çox şeyi əlimizdən aldı, amma seçim yenə də bizimdir. Kəndin melodiyası hələ tamamilə susmayıb o, insanın paylaşmaq istəyində, qonşunun qapısını döymək vərdişində, uşağın saf gülüşündə gizlidir.

Türkün ailə quruluşu sadəcə bir evin içində yaşayan insanların birliyi deyil, millətin özüdür. Bu ocaq sönərsə, millətin də ruhu solacaqdır. Ona görə də modernləşməni qəbul edərkən ailə dəyərlərimizi qorumaq, ənənə ilə yeniliyi yan-yana yaşatmaq bizim həm fərdi, həm də millət olaraq borcumuzdur.

Fikrət Əkbərli,

Türkiyə üzrə araşdırmaçı-yazar