adalet.az header logo
  • Bakı 12°C
  • USD 1.7

TÜRKÜ TANIYAN DÜŞMӘN - Seyfəddin Altaylı yazır

SEYFƏDDİN ALTAYLI
52244 | 2019-04-26 20:02

"Özgәlәrinin izdirablarından, yaranmışfәlakәtlәrdәn dәrs alanlar doğrudan da xoşbәxt kәslәrdir.

Hәzrәt Әli”



Düşmәnimәğlub etmәyin әn әmin yolu onu yaxşı tanımaqdır. Tanımaq da onun dilini,inamını, adәt-әnәnәsini, mәdәniyyәtini vә mәnәviyyatını öyrәnmәkdir.

Dünyada376 il tәk başına hökmran olmuş Osmanlı dövlәtinin tәnәzzülә uğramasının birçox sәbәbi vardır. Әn başdakı sәbәb dә İslam dininin elmә üstünlük vermәsinәbaxmayaraq xüsusilә idarәçilәrin İslamı yalnızca namaz qılıb oruc tutmaq, duaoxumaq vә s.-dәn ibarәt saymasından, elmә arxasını çevirmәsindәn, çağdaştexnolojini ixtira etmәmәsindәndir. Digәr sәbәblәrin başında da onu yaxşıtanıyan düşmәnlәrinin daxildәn vә xaricdәn vurduğu zәrbәlәrdir.

Osmanlıimperiyasında iki rum patriarxı asılaraq edam edilmişdir. Biri İstanbulun Fәnәrsәmtindәki patriarxlığın rәhbәri III Pantenios, digәri dә yenә hәmin Patriarxlığınrәhbәri V Qreqoriusdur. III Pantenios Әflak vә Boğdan dәrәbәylәrini üsyanatәşviq etmişdir. Sәdrәzәm Köprülü Mәhmәd Paşa Patriarxın dәrәbәylәrә yolladığımәktubu әlә keçirmiş vә onu 1657-ci ilin 24 mart günü asdırmışdır.

Morayarımadasında isә 1820-21-ci illәr arasında yaranan üsyan BalkanlarınOsmanlının әlindәn çıxmasına birbaşa tәsir etmişdir. Ermәnilәr QәrbiAzәrbaycana ruslar tәrәfindәn kütlәvi şәkildә müxtәlif vәdlәr verilәrәk vәәksәriyәti dә cәbrәn gәtirdilәrәk 1828-ci ildә әzәli vә әbәdi torpaqlarımızdamәskunlaşdırılmasından vә bizim dә onları qonaq qәbul edib hәr cürә yardımıetmәyimizә baxmayaraq ayaqlarını möhkәmlәdәr möhkәmlәtmәz vәhşicәsinә qırğınlarhәyata keçirdilәr. Hәmin qırğınların oxşarını yunanlılar Mora yarımadasında XIXәsrin başlarında törәtmiş, on minlәrlә türk vәhşicәsinә qәtlә yetirilmişdir.Padşah II Mahmud üsyanda barmağı olanların tapılması üçüñ sәdrәzәm Bәndәrli ӘliPaşaya tapşırıq vermiş, o da apardığı tәdqiqatlar nәticәsindә Fәnәr Patriarxı VQrәqoriusun türkün qәnimi olan rus çarı Aleksandra yazdığı mәxfi mәktubları әlәkeçirmiş, Patriarx xәyanәtlә ittiham edilәrәk 21 nisan (aprel)1821-ci iltarixindә Patriarxlığın qapısının önündәcә asılaraq edam edilmişdir. Hәmin qapıbugün dә "Kin Qapısı” kimi anılır.

Qreqorius,çar Aleksandra yazdığı mәktublarda biz türklәr barәdә qızıl qiymәtindәmәlumatlar yazmışdır. Buyurun oxuyun:

"Türklәricismi olaraq әzib mәhv etmәk qeyri-mümkündür, çünki onlar hәddәn artıq sәbrlivә dözümlüdülәr. Olduqca mәğrurdular vә lәyaqәt sahibidilәr. Bu yaradılışlarıda onların dinlәrinә olan vurğunluğundan, alın yazısına rza göstәrmәlәrindәn,adәt-әnәnәlәrinin qüdrәtindәn, padşahlarına, komandirlәrinә vә böyüklәrinәitaәt duyğularından irәli gәlir. Türklәr hәddәn artıq ağıllıdır. Özlәrinimüsbәt yola yönәldәcәk öndәrlәrinә sahib olduqlarında çalışqanlıqlarına söz olabilmәz. Qәnaәtcildilәr vә bütün mәziyәtlәri, hәtda qәhrәmanlıq vә şücaәthisslәri dә әnәnәlәrinә olan bağlılıqlarından, әxlaqlarının qüdrәtindәn irәligәlir. Türklәri mәğlub etmәyin yolu onların itaәt duyğusunu sındırmaq,mәnәviyatlarının söykәndiyi bağları qoparmaq, dini mәtanәtlәrini zәiflәtmәklәmümkündür. Bunun da әn kәsdirmә yolu onların milli әnәnәlәrinә vәmәnәviyyatlarına zidd olan xarici düşüncәlәri vә hәrәkәtlәri onlara mәnimsәtmәkdir.Türklәr xaricdәn yardım almağa yaxşı gözlә baxmazlar vә qәbul etmәzlәr, çünkiәxlaqları buna icazә vermәz. Türklәri yadlardan yardım almağa öyrәtmәk vacibmәsәlәdir. Bu da onların mәnәviyatının sarsılması anlamına gәlir. Mәnәviyatlarısarsılınca da onları özlәrindәn qat-qat ordular qarşısında müzәffәr qılanqüdrәtlәri sarsılacaq, belәliklә onları maddi vasitәlәrlә mәğlub etmәk mümkünhala gәlәcәkdir. Hal belә olduqda Osmanlı dövlәtini tәnәzzülә uğratmağın yeganәyolu sadәcә olaraq döyüş meydanlarında onları mәğlub etmәk deyildir. Hәtdadöyüş meydanında daddıqları mәğlubiyyәt onların heysiyәtini vә lәyaqәtinitәhrik etdiyindәn hәqiqәtlәri başa düşmәlәrinә sәbәb dә ola bilәr. Tutulacaqәsas yol onlara nәsә hiss etdirmәdәn öz daxillәrindәki bu tәxribatlara yönәlibonu başa çatdırmaqdır”.

Bizdәbir atalar sözü var, "Ağılsız dostdansa ağıllı düşmәn yaxşıdır”.

Mәnolsam o patriarxı asdırmazdım. Ona tәşәkkür edәr vә әmniyәt işçilәrininәhatәsindә onu ölkәnin dörd bir küncünü dolandırar vә bizlәrlә bağlı olaraq rusçarına yazdığı mәktubları xalqı meydanlara toplayar vә o kütlәlәrin qarşısındayüksәk sәslә özünә oxutdurardım. Düşmәnin şillәsindәnsә onun fikirlәrinin özdilindәn ifa edilmәsi xalqı daha yaxşı oyadardı.

Bizәgәr yarındası (sabahısı "İ.Hәsәnoğlunun dilindәn, XIII әsr”) günlәrimizinyaxşı olmasını istәyirsәk mәnә görә yeni nәsillәrimizә düşmәnlәrimizin bizimlәbağlı fikirlәrini öyrәtmәk önәmli bir tәbliğat vasitәsidir. Bunların ibtidaimәktәblәrdәn tutmuş ali mәktәblәrә kimi dәrsliklәrә salmalı vә nәsillәrimiziayıq saxlamalıyıq.


TƏQVİM / ARXİV