Qarışıq günlər yaşayırıq. İmperiya iddiaları, hökmü, irqlərin, millətlərin davası... Davaların kökü isə uzaqdan gəlir. Tarixdən... Mən sakit yanaşıram bu davalara. Nə vaxtsa bir imperiya öz rəqibləri ilə mövcud olub və sonralar onlar gedib tarix səhnəsindən, yenilər yaranıb. Kim güclüdürsə o da qazanacaq. İndi biçarə postsovet respublikaları yenidən ekspansiya qorxusu altında yaşam sürdürürlər. Nə qədər və hansı şəkildə davam edəcək kimsə bilmir. İmperiya ədaları rahatlıq vermir. Heç biri güzəştə getmir. Orta Asiya da, Qafqazlar da bu güzəştsiz davaların qurbanı olaraq qalır. Təbii ki, ərazisinə bir bomba da düşməyən ölkə zəngindir və zəngin qohumun dostu da çox olacaq. Amma bu zəngin dostun çox cazibədar təklifləri də mövcuddur - yalnız təklif halında, ideya kimi. Həm də bəşəriyyətin güzəranı da yaxın olduğu ölkələr kimidir. Zəngindirsə, deməli ora, okeanın o tayına yaxındır. Fəqirdisə, xalqlar həbsxanasına... Yəni belə deyirlər də. Sanki hansı imperiya həbsxana deyil ki? Əvvəl imperializmə “çürüməkdə olan kapitalizm” deyirdik. İndi isə yeni fazaya daxil olub. Qloballaşma!!! Dünya birqütblü olmaqdadır. Milli vahidlər və ərazi vahidləri silinir, yalnız iqtisadiyyat, siyasət deyil dəyişən. Mədəniyyət, yaşam tərzi, ideologiya da dəyişir və o da qloballaşır... Yəni yaşadığımız bu azacıq vaxt ərzində hər ictimai formasiya ilə tanış olma imkanımız oldu. Və davam etməkdədir... Nəinki əsrin sonu, hətta min ilin sonunu da gördük və bundan doğan nəticələri yaşayırıq.
Amma elə isimlər də mövcuddur ki, adı şəkil dəyişib... Yunan şəhərləri... Daha doğrusu, şəhər-dövlətlər. Rəqib dövlətlər. Afina, Sparta, Milet... Sonradan koloniyalar qurulub və dünyaya səpələnib. Abidələri deyir ki, biz varıq. Roma imperiyası... Qoşun çəkib Qafqazlara qədər gəlib. Amma xatirəsi qalır. Ən azından ədəbiyyatda.
Hər xalqın tarixdəki yeri onun bəşəriyyətə verdiyi maddi-mədəniyyət abidələrinin dəyəri ilə ölçülür. Danılmaz həqiqətdir ki, elmin, sənətin, mədəniyyətin inkişafı yunanların adı ilə bağlıdır. Bu günə qədər fəlsəfə, tarix, teatr, memarlıq və neçə-neçə sənət növü ilə bağlı işlətdiyimiz terminlər elmin, mədəniyyətin izlərini yaşadır. Amma yunanlar özləri bütövlükdə bu elm, mədəniyyət məsələlərinə birmənalı yanaşmayıblar. Daim rəqabət halında olan şəhər-dövlətlər Afina və Sparta. Fərqli düşüncənin, həyat tərzinin bariz nümunələri. Biri ağlın, biri gücün, zorun simvolu. Hər ikisi tarixdə qalıb. Hansının daha üstün olduğunu demək istəmirəm. Çünki hər ikisinin tərəfdarları bu gün də mövcuddur. Baxmayaraq ki, Afina elmin, mədəniyyətin beşiyi sayılırdı, Olimpiya oyunlarını insanlığa onlar bəxş eləmişdilər. Amma dünyada idmançıları ilə yox, sənətləri ilə məşhurdurlar. Spartalılar da qabalıqları, kobudluqları ilə.
Zaman-zaman tarixin müxtəlif çağlarında, müxtəlif hökmdarların hakimiyyəti dövrlərində bu meyllər müşahidə olunub. Bəziləri elmə, sənətə mesenatlıq edib, bəziləri də hərbə, döyüşə, ova həvəsli olub. Ancaq bunları birləşdirə bilənlər də olub. Əmir Teymuru xatırlayaq. Qılıncının gücü ilə istila elədiyi torpaqlarda zorla da olsa alimləri, sənətkarları öz imperiyasının paytaxtına yığırdı. Və bu gün Səmərqənd Teymurun qılıncının gücündən yadigar qalmış tək-tək abidələrdəndir. Özbəklərin bu mənada bəxti gətirib - geriyə baxanda öyünə biləcəkləri tarixləri var. Yeri gəlmişkən, bu gün Amerika eyni siyasəti yeridir. Bir tərəfdən top-tüfənglə dünyanı təsiri altında saxlayır, bir tərəfdən də pulun gücü ilə ağıllı, istedadlı adamları yığır ölkəyə. Gözəl siyasətdi.
Əslində nə qədər zaman keçsə də ancaq dekorasiyalar dəyişir, mahiyyət, məzmun olduğu kimi qalır.
1. Ordu, qoşun hər zaman döyüş qabiliyyətli olmalıdı. Silahla təchiz olunmuş, sursatla zəngin. Mütəmadi təlimlər rəqib tərəfdə şübhə yaratmalı deyil.
2. Potensial düşməni yaxşı tanıda biləcək kəşfiyyat şəbəkəsi mövcud olmalıdır. Qonşu ölkələrdə iş görən agentlər fəaliyyət göstərməlidir.
3. Böyük, iri həcmli döyüşlərdən uzaq durmaq lazımdır. Ayrı-ayrı əngəllər yaratmaqla həll etməyə çalışmaq.
4. Savaş halında düşmən ordunu kiçik dəstələrə parçalamaqla, pusquya salmaqla, azuqə ehtiyatlarını dağıtmaqla, ruh halını sındırmaqla davam etmək.
5. Müharibə dövründə rəqib tərəfdə müttəfiqlər cəlb edə bilmək.
6. Düşmən qüvvələri hər zaman pulla, hədiyyələrlə ələ ala bilmək. Dini fanatizmə bağlı qüvvələr olsa belə.
7. Uğurlu, xeyirli iqtisadi ittifaqlarına mane olmaq. İqtisadi zəiflətmək.
8. Qonşu ərazilərdə təbliğat, təşviqat işinin təşkili - düşmənlər sizin güclü və nəcib dövlət olduğunuza inanmalıdır. Obraz yaradılmalıdır.
Obraz dedik - dünyada hansı obraz var? Zəngin, yekəxana amerikalı və quduz, kobud rus?
Son vaxtlar isə bu obraza həyasız, ləçər rəngləri də əlavə olunur. Necə etsinlər bəs? Silahı yerə qoysalar itirəcəklər hər şeyi. O biri tərəf necə etsin? Daim qarşı tərəfi blokada qorxusuyla sıxmaq olmayacaq - müttəfiqlər də bir gün bezəcək və qaçacaq... Belə bir dilemma... Əziyyəti isə 8 min kilometr sərhədi olan məmləkətlər çəkir. Ya da Liviya, ya da Əfqanıstan...
Labirint bir sözlə ... Necə çıxacaq bəşəriyyət bu labirintdən? İki Minotavr görünür səhnədə... Ariadnanın yumağı isə hələ tapılmayıb...