Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Cənubi Afrika Respublikasının (CAR) İsrailə qarşı qaldırdığı soyqırımı iddiası Türkiyə də dəstəkləyındən sonra Türkiyə- İsrail münasibətlərindəki gərginlik bir az da artdı.

Beləki, İsrail xarici işlər naziri İsrael Katz isə sosial şəbəkə hesabında sensasion sayılacaq status paylaşıb: “Öz tarixində erməni soyqırımı olan bir ölkənin - Türkiyənin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan indi İsrailə qarşı əsassız ittihamlarla öyünür. Biz erməniləri, kürdləri xatırlayırıq. Sizin tarix özlüyündə hər şeyi deyir. İsrail məhv etmir, yalnız sizin barbar müttəfiqlərinizə qarşı özünü müdafiə edir”.

Adalet.az xəbər verir ki, erməni əsilli amerikalı yazıçı, “The California Courier” nəşrinin baş redaktoru və təsisçisi,  10 il Cenevrədə Birləşmiş Millətlər Təşkilatında insan hüquqları üzrə qeyri-hökumət nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərmiş Harut Sasunyan məsələyə münasibət bildirib. O məqaləsində yazıb ki, İsrail-Həmas münaqişəsinin daha geniş kontekstində Türkiyəni tənqid etmək üçün İsrail tərəfindən erməni soyqırımını anması bir sıra mühüm suallar doğurur. Xarici işlər naziri niyə “erməni soyqırımı”nı ölkəsinə sərf edəndə xatırladı?

1) İsrail Xarici İşlər Nazirinin erməni soyqırımını qeyd etməsi rəsmi tanınma sayıla bilməz, bu, yalnız İsrail Parlamentinin (Knesset) erməni soyqırımını tanıyan qətnamə qəbul etməsi ilə baş verə bilər.
2) İsrailli bir nazirin erməni soyqırımı haqqında danışması bu, ilk hal deyil. İsrailin daha üç keçmiş naziri hökumətdə işləyərkən tanınma ilə bağlı oxşar bəyanatlar verib.
- Təhsil Naziri Yossi Sarid 24 aprel 2000-ci ildə elan etdi. "Erməni icmasının üzvləri, soyqırımınızın 85-ci ildönümünü qeyd etdiyiniz anım gününüzdə sizə qoşuluram. Mən burada bir insan, bir yəhudi, bir israilli kimi və ölkənin təhsil naziri kimi sizinləyəm. İsrail dövləti”.
- 2000-ci ildə ədliyyə naziri Yossi Beilin. aprelin 24-də elan edilib. “Baş verənləri soyqırım kimi qələmə vermək olmaz, milyon yarım insan itkin düşüb. Bu, səhlənkarlıq deyildi, əvvəlcədən düşünülmüşdür". Əvvəllər 1994-cü ildə Beilin xarici işlər nazirinin müavini vəzifəsini tutarkən erməni soyqırımı ilə bağlı oxşar bəyanatla çıxış etmişdi.

- 1995-ci ildə immiqrantların inteqrasiyası naziri Yair Tsaban İsraildəki erməni icmasının anım günü mərasimlərində iştirak edərək, erməni soyqırımının tanınmasına çağırıb.
3) Buna baxmayaraq, İsrail Knesseti son onilliklər ərzində bir neçə dəfə erməni soyqırımını tanıyan qətnamə qəbul etməyə çalışıb. Hər dəfə İsrail hökuməti Türkiyənin xoşuna gəlmək üçün qətnamənin qarşısını alıb.
4) İsrailin Türkiyə ilə problemli münasibətlərində Erməni Soyqırımından alver vasitəsi kimi istifadə etməsi qəbuledilməzdir. İsrail Dövləti Holokostdan sağ çıxmış bir millət kimi erməni soyqırımını tanıyan ilk olmalı idi, sonuncu deyil.
5) İsrail hökumətinin erməni soyqırımını inkar edən bəhanələri də eyni dərəcədə qəbuledilməzdir. İsraillə Türkiyə arasında münasibətlər yaxşı olanda İsrail rəsmiləri deyir: “Erməni soyqırımına görə Türkiyə ilə yaxşı münasibətlərimizi pozmaq istəmirik və indiki kimi münasibətlər pis olanda İsrail bəyan edir”. “Erməni soyqırımını tanımaqla Türkiyə ilə münasibətlərimizi daha da pisləşdirmək istəmirik”. Bununla da İsrail beynəlxalq ictimaiyyət arasında soyqırımı inkar edən ölkə kimi reputasiyasına xələl gətirdi.

6) İsrail hökumətinin inkarının əksinə olaraq, erməni soyqırımına diqqət çəkən aparıcı səslər arasında ayrı-ayrı yəhudilər də var idi. Henri Morgenthau, ABŞ-ın Osmanlı İmperiyasındakı səfiri (1913-1916), Avstriya yəhudi yazıçısı, “Musa dağının qırx günü” kitabının müəllifi Franz Verfel, soyqırım terminini işlədən polşalı yəhudi hüquqşünas Rafael Lemkin, İsrailin keçmiş prezidenti Reuven Rivlin, , o, Knessetin spikeri olanda, professorlar İsrael Çarni, Yair Auron və Yehuda Bauer və Nobel Sülh Mükafatı laureatı Elie Vuiesel.

7) Ərdoğan illərdir və son vaxtlar İsrail hökumətini və baş nazir Benyamin Netanyahunu təhqir etmək üçün çox ağır sözlər işlədir, onu Hitlerə bənzədir və onu fələstinlilərə qarşı soyqırım törədən “hərbi cinayətkar və terrorçu” olmaqda günahlandırır. Ancaq keçmiş münaqişələrdə olduğu kimi, indiki böhran başa çatdıqdan sonra İsrail və Türkiyə əvvəlki sevgi münasibətlərinə qayıdacaqlar.
8) Qərbi Avropa və Birləşmiş Ştatlar Türkiyə liderinin NATO daxilindəki bir sıra regional münaqişələrdəki hərbi davranışlarına məhəl qoymamaqla, Ərdoğanı o qədər sıxışdırmayıblar ki, o bilir ki, nə istəsə, etsə cəzasız qalır.
Hələ 2010-cu ildə, Türkiyənin humanitar yardım dolu gəmisi yardım etmək üçün Qəzzaya yaxınlaşarkən, İsrail ordusu həmin türk gəmisinə hücum etdi, on türk vətəndaşı öldürdü. Bundan sonra Netanyahu Ərdoğandan üzr istədi və həlak olanların ailələrinə 20 milyon dollar təzminat ödədi.
9) Hətta İsrail erməni soyqırımını tanısa, erməni xalqı İsrailin Qarabağ müharibəsi zamanı minlərlə erməni əsgərini öldürmək və yaralamaq üçün Azərbaycana satdığı milyardlarla dollarlıq öldürücü silahı unutmayacaq. İsrail Azərbaycana daha müasir silahlar satmağa davam edir.
14 yanvar 2024-cü il tarixdə “İsrael Hayom” qəzeti Nadav Şraqanın “Erməni Soyqırımını İndi Tanıyın” başlıqlı məqaləsini dərc edib. Müəllif cəsarətlə yazır: “İsrail hökumətinin erməni soyqırımını tanımaqdan imtina etməsi açıq-aşkar mənəvi iflas nümunəsidir”.

Hələ 1989-cu ildə Netanyahu Xarici İşlər Nazirinin müavini olanda və hələ də mənəvi profilini itirməmişdi: “Elə məsələlər var ki, siyasətdən və diplomatiyadan kənardır. Soyqırımlar bu kateqoriyanın parlaq nümunələrindən biridir”.-deyə Harut Sasunyan vurğulayıb.

Qeyd edək ki, sonuncu dəfə 2018-ci ildə İsrail parlamentində “erməni soyqırımı”nın tanınması ilə bağlı qanun layihəsi irəli sürülsə də, məsələ Knessetin müzakirəsinə belə çıxarılmamışdı. Uzun illər ABŞ prezidenti tərəfindən də ermənilərlə bağlı “soyqırımı” ifadəsinin istifadə olunmasına qarşı məhz yəhudi lobbi təşkilatları çıxırdılar.

Yəhudilərin qondarma erməni soyqırımını tanımamasına səbəb Azərbaycan və Türkiyə ilə diplomatic və ticari əlaqələrin geniş olması deyilsə də əsas səbəb bu deyil. Çünki ermənilərin genetikasındakı insanlığa və başqa millətlərə nifrət yəhudiləri də zaman –zaman dərindən yaralayıb. II Dünya Müharibəsində faşist Almaiyasında yaradılmış 20 min nəfərlik “812-ci tabor" və yaxud “Erməni legion” yəhidilərin axtarılıb, tapılmasında, məhv edilməsində ən qızğın fəaliyyətləri göstərib. Yəni yəhudilərin soyqırımında qismən ermənilərin də əli olub. Bundan başqa sovet dövrünün sonlarına yaxın Ermənistan ərazisində 5 mindən artıq yəhudi yaşamasına baxmayaraq müstəqillik illərində ermənilərin yəhudilərə düşmən münasibəti bu xalqı Ermənistandan didərgin salır. Son məlumatlarda Ermənistanda 300-500 arası yəhudi qaldığı haqda məlumatlar var.

Amma unutmayaq ki, həyasız ermənilər liberal yəhudilərin dilini tapmağı bacarıb. 2020-ci ilin aprelində İsrailin Petak Tikva şəhərinin rəhbərliyinin icazəsi ilə İsrail tarixində ilk dəfə olaraq qondarma erməni soyqırımının kanonlaşdırılmış abidəsi ucaldılıb. 2023-cü ildə isə İsrailin Hayfa şəhəri, 26a ünvanında “Erməni Soyqırımı Meydanı”nın açılış mərasimi keçirilib.

Əntiqə Rəşid