Əziz oxucularımız, siz bilirsiniz Əskipara niyə ermənilər üçün bu qədər önəm daşıyır? Niyə Ermənistanda hər kəs ayağa qalxıb “Voskepar” bağırır?

Bəli, o aydındır ki, qaraçı taboru kimi dünyanın hər tərəfinə yayılan ermənilər Çar Rusiyasının təşkilatçılığı ilə 1813-1828-ci ildə Qafqaza köçürülüb. Dünyanın ən cənnət guşəsi onlar üçün əbədi məkan seçilib. Belə bir yurdun hər qarışı üçün erməni hər iyrənc yola əl atar, bütün dünyanın şah damarını bir küt bıçaqla kəsər.

Yəni, onlarda Azərbaycanın əbədi və əzəli torpaqlarına aid təkrarolunmaz bir mənimsəmə hissi var. Odur ki, hər qarış torpağımızı bu qaraçılardan geri aldıqca, onların şüvəni göyə qalxır, səsləri okeanın o üzünə qədər gedib çatır. Bu birinci səbəbdir. Bəs, yaxşı, 2-ci səbəbi bilirsiniz?

Bu gün həmin o ikinci səbəbi sizə açıqlayacağam

Deməli bu gün 6 may ermənilər 33 il bundan əvvəl Azərbaycan kəndi olan Əskiparaya hücum ediblər və hücum zamanı adını polis qoymuş xeyli silahlı erməni ordumuz tərəfindən öldürülmüşdü. 1991-ci ildə Noyemberyan rayonundan silahlı ermənilərin Azərbaycanın Qazax rayonu ərazisindəki azərbaycanlı kəndlərinə hücumuermənilərin yadında böyük itki kimi qalmışdı.

Daha dəqiq, 1991-ci ilin yazında erməni-Azərbaycan partizan savaşının əsas döyüşləri Dağlıq Qarabağın özündə deyil, Xanlar və Şaumyan rayonlarının meşəli dağlarında gedirdi. Hər iki rayonun əhalisinin etnik tərkibində ermənilər çoxluq təşkil edirdi. Erməni kəndlərinə soxulan "fədailər" özlərini yerli əhalinin müdafiəçiləri elan edib, bu kəndlərdən Qarabağa getmək üçün dayaq məntəqəsi kimi istifadə edirdilər. Onlarla döyüşçü Xanlar rayonunun Çaykənd və onun yaxınlığında yerləşən Qarabulaq qəsəbələrində mövqe tutdular. Aprelin 30-da 4-cü Ordunun hərbçiləri, onların ardınca isə omonçular Çaykəndə və Qarabulağa girdilər. Bir həftə ərzində hər iki qəsəbənin sakinləri deportasiya olundular, onların əksəriyyəti vertolyotla Xankəndiyə, oradan da Ermənistana göndərildi.[16] Bir çoxları təzyiq altında öz evlərini könüllü tərk etdiklərini təsdiqləyən sənədləri imzaladılar.

 Bundan sonra Çaykənd əməliyyatının bəyan edilməyən hissəsi həyata keçirildi: Ermənistandan 1988-1989-cu illərdə qaçqın düşmüş azərbaycanlılar Qarabulaq və Çaykəndə köçürüldülər və ermənilərin tərk etdiyi evlərdə məskunlaşdılar.
Bu məğlubiyyətlə barışmayan ermənilər mayın 6-da Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin şimal kəsiyində yerləşən Əskipara kəndinə hücum həyata keçirdilər. Əskipara Ermənistanın ərazisində yerləşirdi, lakin onun sakinləri və sərhədin o tayındakı azərbaycanlılar arasında vaxtaşırı atışmalar baş verirdi.Bu kəndin "neytrallaşdırılması" üçün Azərbaycanda hazırlanan hərbi əməliyyat rəsmi və qeyri-rəsmi güc strukturları arasında aydın fərqin olmadığını üzə çıxartdı.

Əskipara yaxınlığında otuza yaxın erməni milis işçisinin getdiyi avtobus 23-cü diviziyanın əsgərləri tərəfindən qurulan pusquya düşdü. 11 nəfər öldürüldü, qalanları əsir götürüldü. Azərbaycanlıların fikrincə, bunlar erməni hərbi dəstələrinin üzvləri idi, ermənilər eyni tərzdə deyə bilərdilər ki, azərbaycanlılar sovet milis işçilərini onların ərazisində öldürüblər.

Hadisə yerinə dörd rusiyalı deputat gəldi, onlardan biri — Anatoli Şabad kənddə qaldı. Şabad yarı erməni idi, lakin onun əsas motivi kommunist güc strukturları ilə apardığı fəal mübarizə idi. Sovet zabiti meqafonla kənd sakinlərinə silahları təhvil vermək üçün son müddəti elan etdi. Lakin ultimatumun müddəti bitdi və onun çağırışına heç kim cavab vermədi, bundan sonra top atəşi başladı. Atılan mərmilərin əksəriyyəti kənddən kənarda yerə düşürdü, lakin atəşdən qaçmağa cəhd göstərən üç sakin bu atəşin qurbanı oldu. Şabadın sözlərinə görə, sonradan o, anladı ki, artilleriya atəşi kənd sakinlərini qorxutmaq və əmrə tabe etdirmək məqsədi daşıyırdı, bu atəşlə erməni partizanlarını məhv etmək nəzərdə tutulmurdu.

Şabad müdaxilə etdiyinə görə Çaykənd əməliyyatında qurban olmadı. 23-cü diviziyanın əsgərləri kəndə girmədilər, Şabad isə Ermənistanın Daxili İşlər Nazirliyinin verdiyi böyük məbləğin köməyi ilə erməni milis işçilərini əsirlikdən qurtara bildi. Bununla belə, Dağlıq Qarabağın Hadrut və Şuşa rayonlarında yerləşən on yeddi kiçik erməni kəndinin bütün sakinləri deportasiya edildi. Hüquq müdafiəçilərinin rəyinə görə, əməliyyatın birinci mərhələsində 5000 erməni deportasiya edilmiş, 20-30 nəfər isə öldürülmüşdü.

Erməni mediası isə yazırdı: 1991-ci il mayın 6-da sübh çağı Noyemberyan polisinin 24 əməkdaşı Voskepar kəndi yaxınlığındakı meşədə sovet ordusunun və Azərbaycan polisinin tələsinə düşüb. Bu, bəlkə də Artsaxın azadlıq müharibəsinin ən faciəli epizodlarından biridir. Bu hadisədən bir neçə saat sonra sovet əsgərləri “Qızıl top”u qoruyan 45 polis əməkdaşını saxtakarlıqla tərksilah edərək əsir götürərək Azərbaycan Omonlarına təhvil verirlər”.
Yeri gəlmişkən, Əskipara kəndi ilə bağlı “Sərhəddə həyat” adlı sənədli filmi Ermənistanın birinci kanalının saytından silinib. Çünki film erməni saxtakarlığından başqa bir şey deyil.
Nəisə ki, ermənilər Voskeparın da barıtını çox etdilər deyə, sonda  əllərində partladı.

 Əntiqə Rəşid