Nağıllar...Şifahi xalq ədəbiyyatının ən qədim və ən çox yayılmış janrı olan bu əsərlər hərbirimizin uşaqlığında, ən gözəl xatirələrində özünə yer edib. Analarımızın, nənələrimizinşirin yuxulara dalmaq üçün, bizi maarifləndirmək, həyata, onun çətinliklərinə,gözəlliklərinə alışdırmaq üçün söylədikləri bu nağıllar uşaq zehnimizə hoparaqnə qədər röyalarımızın əsas mövzusuna, ümidlərimizə çevrilib, ideallarımızı, düşüncələrimiziformalaşdırıb. Amma heç böyüklərimizin də fərqinə varmadığı yanlışlıqların bunağılların özülündə qərarlaşdığını görəndə, lap yetkin yaşımızda olsaq da,sanki uşaqlıq xəyallarımızın kibrit çöpündən qurulmuş ev kimi uçmasına üzülürük. Əlbəttəki, çoxları hansı nağılların əslində necə yarandığını, gerçək versiyasının necəolduğunu bilmir. Bəlkə də elə bilməsələr daha yaxşı olardı. Amma özümüzəborc bildik ki, dünyanın bütün xalqlarında sevilən bəzi məşhur nağılların ilk,eyni zamanda qorxunc, hətta iyrənc versiyasını oxucularla bölüşək.

Yeri gəlmişkən,nağıllarla bağlı başqa bir mövzunu da növbəti buraxılışlarda diqqətinizə çatdıracağıq. Həmin buraxılışda isə tamamən əksi – nağılların heç də uydurmadeyil, gələcəkdən xəbər vermə funksiyasını daşıdığını göstərməyə çalışacağıq.

Hələlikisə dünyanın ən tanınmış nağılçılarından olan Qrimm qardaşlarından kiçiyi - Vilhelm Qrimmin anım günü (16 dekabr, 1859) münasibətilə üzərində işlənmişnağıllardan nəql edək. Vilhelm Qrimmin xatirəsi üçün isə qısa şəkildə onun həyatınanəzər salaq:

VilhelmQrimm -  1786-cı il fevralın 24-də Almaniyanın(o vaxt Prussiya) Hanau şəhərində anadan olub. Özündən bir yaş böyük olduğuqardaşı Yakobla birlikdə Marbuq Universitetində hüquq elmləri üzrə təhsil alıb,1837-ci ilə qədər Hottingen Universitetinin professoru olublar. Həmin ildəHannover kralına and içməkdən imtina etdiklərinə və demokratik görüşlərinə görəUniversitetdən qovulublar. Bir müddət işsiz qaldıqdan sonra 1841-ci ildə BerlinUniversitetində işə başlayaraq professorluğa qədər yüksəliblər, Prussiya ElmlərAkademiyasının üzvü olublar. İlk dəfə mifologiyaelminin əsasını qoyan Qrimm qardaşları 4 cilddən ibarət "Alman mifologiyası” əsəriniyaradıblar. Daha sonra iki cilddən ibarət olan alman xalq nağıllarınıtoplayaraq "Ailə və uşaq nağılları” (1812-1818) adı altında nəşr etdiriblər.

Qrimmqardaşları nağıllarda xalq dilinin rəngarəngliyi, nağılların üslub vəintonasiyası, xalq məişətinin reallığı, yaradıcılığı, bədii təfəkkürünü olduğukimi qorumaqla yanaşı, öz təxəyyüllərindən də yeni fikirlər, xüsusilə mistikçalar qatıblar.

Qeydetdiyimiz kimi, mövcud nağılların üzərində işləyən qardaşlar, yeri gələndə onağıllara "əl gəzdirib”lər. Təkcə Qrimm qardaşları deyil, bir çox nağılçılar müəyyənnağılları uşaq təfəkkürünə uyğunlaşdırmaq üçün bəzi dəyişikliklər ediblər. Bəzənisə nağılın baş qəhrəmanları qalmaqla, tamamilə dəyişib, necə deyərlər, abırasalıblar. Bu günə qədər maraqla oxuduğumuz, hətta özümüzü yerinə təsəvvür elədiyimiznağıl qəhrəmanlarının əslində tamamilə fərqli obrazlarda olduğunu və nağılvari,möcüzəvi deyil, real həyatdakı məşəqqətlərə dözdüklərini bir bilsəniz...Onlardan bir neçəsini təqdim etmək istəyirəm.      

GöyçəkFatimə, Zoluşka, Sindirella kimi əzbər bildiyimiz nağıl. Yenə də qısacaxatırladaq: Ögey ana və bacılarının zülmünə düçar olmuş gənc və gözəl qızXeyirxah mələyin (Feya) köməyi ilə geyinib-keçinib şah sarayına qonaqlığagedir. Gözəlliyi ilə hər kəsi heyran qoyan qız ona qoyulan vaxt müddətində - saat12 tamamda geri qayıtmalıdır. Başı qarışmış qız son anda əqrəblərin 12-yəyaxınlaşdığını görür və özünü karetaya yetirmək istəyəndə büllur ayaqqabısınınbir tayını itirir. Ona aşiq olmuş şahzadə büllur ayaqqabını ölkənin bütün gəncqızlarına geyindirməklə, nəhayət gerçək sahibini tapır və ögey anasının ciddi-cəhdinəbaxmayaraq qız şahzadəyə ərə gedir.

İndi əslversiya: öncə Şarl Perronun, sonra Qrimm qardaşlarının düzəlişi ilə oxuduğumuz(ruscaya İvan Turgenev çevirib) bu nağılın ilk nümunəsi Misir papiruslarındatapılıb. O yazılarda baş qəhrəman yunan əsilli gözəl Rodopis olur. Dənizquldurları tərəfindən Yunanıstandan oğurlanıb Misirdə kölə kimi satılır. Əldən-ələdüşür, namusu təhqir olunur. Sonuncu sahibində olarkən bir gün çayda çiməndəfironun şahin quşu onun başmağını dimdiyinə alıb saraya gətirir. Firon bu kiçikvə gözəl qoxulu qadın ayaqqabısına heyran olur və sahibəsini hər yerdə arayır.Tapan kimi isə onunla evlənir.  

"QırmızıPapaq” - Əslində sonu ölümlə bitən, nənəsinə baş çəkməyə gedən qırmızıpapaqlıuşağın nağılını Şarl Perro dəyişdirib. Nağıl 1697-ci ildə Parisdə nəşr olunur. ŞarlPerrodan 1 əsr sonra Qrimm qardaşlarının müəllifliyi ilə yeni süjetdə yaradılır. Nağıla Qırmızı papağı və nənəsinicanavarın qarnından xilas edən cəsur ovçu da əlavə olunur. Əsl versiyasında isə qırmızıpapaqlı qız uşaqyox, yetkin qızdır, özü də əxlaqı oynaqdır. Meşə yolu ilə xəstə nənəsini görməyəgedən qız əvvəlcə onu yemək istəyən canavara özünü təslim edir, sonra isə onu canavardanxilas edən ovçu ilə yaxın münasibətdə olur.

"Ağbənizvə yeddi cırtdan” 1812-ci ildə Qrimm qardaşları tərəfindən yazılıb. Nağıldapaxıl, qısqanc ögey anası tərəfindən çox gözəl olduğu üçün ölümə göndərilmiş Ağbənizin həyatından bəhs edilir. Qıza ürəyi yanan ovçubaşı onuöldürmür və meşədə azdırır. Sonra isə Ağbəniz onu meşədə tapan cırtdanlarlayaşamağa başlayır.

Əslindəisə bu nağıl sifarişlə yazılıb. Əxlaqsız, zəngin bir nəfər Qrimm qardaşlarına pornoqrafikyazı sifariş verir. Qrimm qardaşları "Ağbəniz”, əsl adı "Mariya Sofia MarqaretKristina Von Ertal və yeddi ölümcül günah” adlı pornoqrafik nağılı yazırlar.Nağıl Ağbənizin yeddi cırtdanla intim münasibətlərini əks etdirir.

"Yatmışgözəl” - Şarl Perro bu nağılı 1697-ci ildə yazıb. Tilsimlənərək uzunmüddətliyuxuya getmiş gözəl qız yalnız onu sevən birinin öpüşü ilə ayıla bilərdi. Gerçəkversiyada isə yatmış gözəl bir qadının başına gələcək ən dəhşətli faciədən – təcavüzdənbəhs edilir. Tilsimlənərək yatmış gözəli yaraşıqlı şahzadə təkcə öpməklə kifayətlənmir, həm də ona təcavüz edir. Doqquz aydan sonra gözəl qız elə yuxuda olarkən əkiz övladdoğur. Övladlarından biri ac ikən anasının barmağını sorur. Demə, bu, tilsiminsınması üçün açarmış. Dolayısı ilə, zorlamaqla da olsa qızı tilsimdən elə şahzadəayıltmış hesab olunur.

Göründüyükimi bəzi nağılların gerçək üzü 18+ imiş. Belə nağıllar nəinki uşaqlar, eləböyüklərin də psixologiyasına yaramır. İstisnalar ola bilər: güman ki, belənağıllar şəhrizadların ürəyincə olar. Nağıllar da zövqə görə seçilir. Hər haldagerçəklikdən qaçmaq onun mövcudluğunu sual altına qoymur. Gerçəklik varsa,bilinməsi daha məqbuldur. Heç olmasa, nəylə aldadıldığımızı bilək. Ammanağılların gücünü də xəfifə almayaq: mövzusu nə olursa olsun onların mistik təsiriuşaqlıqdan başlayıb, yaşanan ömür boyu insanın alt şüurunda özünü qoruyur. 

Şəfiqə ŞƏFA