Türkiyə tarixən İpək Yolunun mərkəzində yerləşdiyi üçün, müxtəlif mətbəx mədəniyyətlərini özündə birləşdirərək qonşu xalqların təsiri ilə formalaşdırdığı bu zənginlik sayəsində Türk mətbəxinin başqa xalqlara təsir gücü daha da artmışdır.Osmanlı İmperiyasında yemək yalnız qida vasitəsi deyildi, siyasətin də bir parçası idi.

Topqapı sarayında xarici elçilərə verilən ziyafətlər, imperiyanın ehtişamını göstərməklə yanaşı, dostluğu möhkəmləndirməyin də bir yolu idi. Elçilər süfrədə gördükləri bolluqdan və nizamdan təsirlənməklə yanaşı, kağıza köçürülən müqavilələrin daha güclü ittifaqlar yarada biləcəyi inamını da onlarda artırmışdır. 1533-cü ildə Osmanlı ilə Avstriya arasında imzalanan sülh müqaviləsinin şərəfinə verilən ziyafət, tarixçilər tərəfindən “süfrə diplomatiyasının klassik nümunəsi” kimi dəyərləndirilir. XIX əsrdə Osmanlı ilə Avropa ölkələri arasında hədiyyə mübadiləsi təkcə qızıl və zinətlərlə məhdudlaşmırdı. İngiltərə kraliçası Viktoriyanın sarayına göndərilən lokum bağlamaları, Fransaya aparılan sarma və paxlava siniləri həm də münasibətlərin yumşaldılmasında rol oynamışdır.

XX əsrdə Azərbaycan və Türkiyə arasında qurulan münasibətlərdə də mətbəxin rolu diqqətəlayiqdir. 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan ölkə kimi Türkiyənin Bakıda təşkil etdiyi ziyafət süfrəsi, sadəcə bir dövlət tədbiri deyil, iki xalqın qardaşlığının süfrədə təcəssümü idi. Bu gün də bu ənənə davam edir. Prezident Sarayında xarici liderlərə təqdim olunan yeməklər əksər hallarda Anadolunun yörəsəl dadlarını əhatə edir. Bu seçim təsadüfi deyil; çünki mətbəx mədəniyyəti Türkiyənin çoxqatlı kimliyinin izahıdır.

Bəzən bir dilim paxlava, ən mürəkkəb siyasi görüşlərdən daha yumşaldıcı təsir göstərə bilir. Çünki mədəniyyətin bu incə forması insanlar arasında ortaq emosional bağ yaradır. Türk mətbəxi, Türk süfrəsi çox zaman mürəkkəb siyasi görüşləri bir anlıq ortadan qaldıraraq, paylaşmaq mədəniyyətini. adətini ön plana çıxara bilməkdədir. Türkiyənin bu şirniyyatının UNESCO-da qeydiyyata alınması əslində “qastro-diplomatiya”nın ən aydın nümunələrindən biri oldu. Bugün dünyanın hər yerində paxlava deyiləndə ağıla ilk gələn ölkə Türkiyədir. Bu hal həm mədəni irsin qorunmasını təmin edir, həm də turizmə töhfə verir. Paxlava nümunəsi yeməklərin necə bir yumşaq güc vasitəsinə çevrilə biləcəyini göstərir. 

XVI əsrdə Osmanlıdan Avropaya yayılan qəhvə, qısa müddətdə qitənin ictimai həyatını dəyişdirdi. Qəhvəxanalar intellektual görüşlərin ünvanına çevrildi. Bugün də bir diplomatın qonağına təqdim etdiyi Türk qəhvəsi simvolik məna daşıyır. “Bir fincan qəhvənin qırx il xətri var” sözü, əslində beynəlxalq münasibətlərdə bir fincan qəhvənin uzunmüddətli təsirini izah edən metafordur.

Türkiyənin xarici ölkələrdəki səfirliklərində Ramazan ayında təşkil olunan iftar süfrələri müxtəlif dinlərdən insanları bir araya gətirir. Bir xristian diplomat, müsəlman həmkarı ilə eyni xurmanı paylaşanda, əslində kağız üzərində imzalanan müqavilədən daha davamlı bir bağlantı qurulur. Beynəlxalq münasibətlərdə özünə yer etmiş bu yumşaq güc hər zaman mədəniyyətlərarası anlaşmanın və dostluğun ən gözəl simvolu olaraq qalacaqdır.

Fikrət Əkbərli