Sirli ədəbiyyat: Yarıtanrılar əfsanəsi
Ədəbiyyatın bilinməyən, görünməyən tərəfi - sirləri oxunmaq üçün tələsir. Təbii ki, bizim araşdırdıqlarımız bu sirlərdən yalnız bir hissəsidir. Qalanları isə yenə də Əlahəzrət Zamanın hökmü ilə ortaya çıxacaq. Bu dəfə isə "Sirli ədəbiyyat" rubrikamızda hibrid yolu əmələ gəlmiş yarıtanrılardan bəhs edəcəyik.
Alimlərin
ən maraqlı və vaz keçə bilmədiyi təcrübələrindən biri hibrid yaratmaqdır. Bu
günə kimi gerçək-xəyali olaraq heyvanlar, bitkilər, hətta insanlar üzərində belə
qarışıq növləşdirmə prosesi aparıblar. Bu cür qarışıq canlının əldə olunması bəlkə
də insan şüurunun alt yapısından irəli gəlir. Çünki ağlımız kəsəndən yarıinsan-yarıheyvan
və ya yarıtanrılar haqqında sirli, qorxulu nağılları çox dinlədiyimizdəndir, əlinə
fürsət düşüb alim olanlarımız da uşaqlıq xəyallarını reallaşdırmağa çalışırlar.
Amma hibrid yaratma meyli təkcə elmdə deyil, ədəbiyyatda da özünə yer edə bilib
ki, bu təxəyyülün sayəsində dünya ədəbiyyatına antik dövrlərdən bu yana
çoxsaylı fantastik əsərlər daxil olub.
Hibrid haqqında
bizə ilk məlumat antik yunan ədəbiyyatında verilir. Tanrılar və insanların
izdivacından yaranmış yarıtanrılar – Herakl, Promotey, Atlant, Herkules kimi və
heyvanlarla insanın qarışığından əmələ gələn kentavrlar (yarı at, yarı insan). Yeri
gəlmişkən, Hibrid latın sözü olub, əslində bir millətin digəri ilə qarışığına
deyilir (bizdə metis anlayışı kimi). Daha doğrusu, o dövrün ən elit xalqı
sayılan romalının qeyri-romalı ilə nikahından yaranmış uşaq nəzərdə
tutulur. Bənzər mövzuya Qədim Misir ədəbiyyatında
da rast gəlmək mümkündür. Amma yunanlardan fərqli olaraq misirlilər tanrılarını
daha toxunulmaz hesab edir və onların insanlarla izdivacını təsvir etmirdilər.
Güman ki, bu Qədim Misir elitasının adi insanı saymazdan gəlmələri ilə
bağlıdır. Onlar daha çox tanrılarının heyvanlarla izdivac qurub yeni və güclü nəslin
formalaşmasının tərəfdarı idilər ki, bizə gəlib çatan təsvirlərində də başı şir,
pişik, əjdaha, bədəni isə insan olan tanrıların təsvirləri, fiqurları
mövcuddur. Elə hind eposları da yerli hindlilərlə yadplanetlilərin izdivacından
yaranan yeni və daha sağlam, gözəl nəslin tərənnümü ilə kifayət qədər zəngindir.
Yadplanetlilər məsələsinə bir az sonra yenidən qayıdacağıq.
Nəzərə alsaq ki,
nağıllar keçmiş və ya gələcəkdən bəhs edən bədii xəbərdarlıqdır. Deməli hibridlərin
nə zamansa, həqiqətən də mövcud olduğunu ehtimal etmək olar. Hər halda alimlərin
bugünkü çabası da elə bu cür qarışıq növlərin əldə olunmasıdır. Çılğın alim təxəyyülü
sonunu düşünmədən, yaratdıqları məxluqatların bəşəriyyətə fəsadının
olub-olmayacağını hesaba almadan elm uğrunda bu təcrübəyə yox deyə bilmirlər.
Alimlərin belə əcaib təcrübələri ədəbiyyata bol süjet verir. Sonrakı dövrlərdə
şifahi xalq ədəbiyyatında naməlum müəlliflərin təxəyyülü daha da qorxunc görkəm
alaraq insan və paranormal varlıqların birgə məhsulu olan canlılardan bəhs edilməyə
başladı. Vahiməni adrenalin kimi canına çəkən ölümlü insanlar belə varlıqları təsnifatlandırmaqdan
da yan keçmirdilər. Məsələn hibridlə onun atası qulyabanı arasındakı fərqləri
axtararaq belə müəyyənləşdirirdilər ki, hibrid də atası kimi ölümsüz olsa da
onu da müəyyən dualarla zəiflətmək olar. Amma onlar atalarından daha güclü,
daha sürətlidirlər. İstənilən an heyvan şəklinə düşərək insan qarşısına çıxmaq
bacarığına malikdir, gecələr olduğu kimi gündüzlər də rahat şəkildə insan
arasına çıxa bilir, günəş qorxusu olmur, yüksək təmkin və soyuqqanlılıq nümayiş
etdirirlər və s.
Yazılı ədəbiyyatda
mistik-fantastik janr geniş vüsət almağa başladığında da ilk müraciət olunan
mövzu hibridlər olmuşdu. Görünür, bəşəriyyət təkcə başqa millətlərlə nikaha
girib qarışıq nəsil yaratmaqdan doyub, artıq yeni növ canlılar yaratmaqda maraqlıdır.
Bu da əlbəttə ki, insanda allahlıq iddiasının təsiridir ki, sanki yaradanına
meydan oxuyaraq onun da canlı yarada bilmək qüdrətinin sübutuna əsaslanır. Yaxud
gözəgörünməz Tanrının öz aralarındakı modelini yaratmaq, ona toxunmaq istəyidir
ki, əslində buddizmin mahiyyətində də bu dayanır. Yaxşı yadımdadır ki, bir dəfə
daş bütə dua edən hindlidən soruşdum ki, doğrudanmı bu daşın sənə kömək edəcəyinə
inanırsan? Cavab düşündürücü oldu: "Bu gördüyün daş mənim tanrımın özü deyil,
onun heykəlidir. Biz səmavi dinlilər kimi tanrıya görməzə-bilməzə ibadət
etmirik, hüzuruna getmək üçün qiyaməti gözləmirik, onu daşlarda əbədiləşdirib hər
an toxuna, hiss edə, hüzurunda dayana bilirik. Üstəlik, bu bütlərin çoxu
yarımtanrılardır. Allahın səmadan göndərdiyi varlıqlarla insan izdivacından
yaranıblar".
Görünür, hər bir
yaradılışın canında tanrısını bütləşdirmək duyğusu var ki, insanlar onu cismaniləşdirməyə
çalışırlar. Məgər təkallahlılığı mədh edən müsəlmanlar imam və seyidlərin şəkillərini
daşıyıb, evlərindən asmırlarmı? Elə bu da bütpərəstliyin bir növüdür ki, digər səmavi
dinlərdə də rastlanır. İnsanlar Tanrıdan çox, müqəddəslərə inanırlar, səbəb isə
məhz həmin müqəddəslərin gözəgörünən olmasıdır. İnsan gözəgörünməz Allahın
mövcudluğunu nə qədər qəbul eləsə də, şüur altı ona gördüyünə inan deyir. Beləliklə
də bir tərəfi müqəddəs, bir tərəfi ölümlü yarımtanrılar meydana çıxır ki, insan
düşüncəsində onlar adi insanlardan daha güclü, daha kamil və qüdrətli hesab
olunurlar.
Fantastikanın ən uğurlu ədəbi nümunəsi ingilis yazıçısı Meri Şellinin "Frenkenşteyn
və ya müasir Promotey” romanıdır. Xanım yazar yuxuda gördüklərini sətirlərə
köçürərək dünya ədəbiyyatı üçün fantastik şedevr yarada bilib. Belə ki, Meri
Şelli bir gecə yuxudan oyanaraq çardaqdan gələn səslərin nə olduğunu tapmaq
üçün ora qalxır və orada gördüklərinə inana bilmir: ağbəniz gənc alim yaratdığı
məxluqun qarşısında dayanmışdı. Çox güclü mühərrikin işə salınmasından sonra
otağın ortasında uzanan ölü dirilir. Elə bu dəm Meri də çox qorxmuş halda
yuxudan oyanır və beləliklə də əfsanə yaranır. Meri belə düşünür ki, onu
qorxudan bu kabus minlərlə digər insanı da qorxuda bilər. Qorxu və elm birləşərək
"Frenkenşteyn, və ya müasir Promotey" əsərini yaradır. Yazıçı o
dövrün ilk texnoloji icadlarından ilhamlanırdı və məhz həmin zamanda populyar
olan Qalvanizm cərəyanına əsasən obrazını canlandırırdı. Qalvanizm – İtaliyanın
Baloniya Universitetinin fiziki Luici Qalvaninin təcrübələri idi. Qalvaninin təcrübələri
qısa müddət ərzində Avropada sensasiyalar yaradıb. Qalvani hesab edirdi ki, istənilən
canlı əl və ayaqlarını hərəkət etdirmək üçün elektrik enerjisinə ehtiyac duyur.
Başqa sözlə, hərəkətlərin kökündə elektrik enerjisi dayanır. Digər canlıların
üzərində apardığı təcrübələrdən sonra, Qalvani ölmüş məhkumların üzərində də təcrübə
aparıb. Ölü insanların bədənindən güclü elektrik cərəyanı keçirməklə möhtəşəm nəticələr
əldə edib: ölünün gözləri açılıb bağlanıb, əli qalxıb. Cərəyan miqdarı
artırıldıqda isə ölü qalxaraq oturub.
Romanda gənc alim
Viktor Frenkenşteyn ildırımın qoca palıdı necə parçaladığını və yandırdığını
görür. Bu möhtəşəm gücdən ilham alan Viktor ildırımla - bu ilahi od qığılcımı
ilə təcrübələr aparmağa başlayır.
Qalvaninin təcrübələri
o zamankı elmi-fantastik yazıçıların əksəriyyəti üçün ilham mənbəyi olmuşdu.
Bunlardan biri də amerikalı Edqar Allan Po, britaniyalı Herbert Uells idi. Sonuncunun
"Doktor Moronun adası” əsərində yenidən hibrid mövzusu qabardılır. Bu dəfə həkim
Moro kimsəsiz adaya gələrək elmi təcrübələrini həyata keçirir. Müxtəlif
heyvanları bir-birinə "calaq” edir ki, qorxunc nəticələr alınır. Şir bədənli,
dovşan başlı, tülkü bədənli ceyran başlı və s. təbiətin düzənini alt-üst edən əcaib
heyvanlar yaradır. Amma bu heyvanları fərqləndirən cəhət təkcə bu deyildi,
onlar insan kimi danışmağı da bacarırdılar.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz
hind eposlarına – insanların yadplanetlilər ilə izdivacına qayıdaq. Qərb alimlərinin
son zamanlarda belə bir ehtimalı irəli sürülür ki, yadplanetlilər Yer üzünün
insanlarını öz planetlərinə təcrübə üçün apararkən onların yalnız kişi və qadın
olmalarından asılı olaraq, sperma və yumurtalıqlarını alırlar. Buna qədər isə dəfələrlə
iddia olunurdu ki, bu dünyanın insanlarını bəzən cismən, bəzən də ruhən olaraq
özləri ilə aparıb beyin hüceylərini, qan və sümük iliklərini istifadə edirlər. Bu
sonuncu ehtimal nədən qaynaqlanır, hələ ki alimlər müfəsəl məlumat vermirlər,
amma bildirirlər ki, insan toxumu ilə yadplanetlilərinki birləşdirilərək yeni nəsil
yaradılacağı (bəlkə də artıq yaradıldığı) dəqiqdir. Niyə? Yenə də əvvəlki qeydlərimizə
diqqət yetirsək görərik ki, məqsəd daha güclü və sağlam canlının yetişdirilməsidir.
İnsan görkəmini və zehni inkişafına görə çox-çox irəlidə olan yadplanetlinin
mental qabiliyyətlərini mənimsəyən nəsil daha güclü, sağlam, insani duyğulardan
uzaq və soyuqqanlı olacaq. Bu iddialarda əsas axtarmaq olar, belə ki, məhz bu məqsədlə
tarix boyu hibridlərin əldə olunmasına çalışılıb. Çünki insan nə qədər güclü, zəkalı,
dözümlü, hətta qəddar olursa olsun, yenə də müxtəlif duyğular daşıyır,
emosional eniş-yoxuş yaşayır, qısası, bir ürəyə sahibdir. Təbii
ki, böyük xəyalları və iddiaları olan insan yarıtanrıların axtarışı üçün hələ çox təcrübələrə əl atacaq, amma onun saydığı ilə fələyin hesabı həmişə üst-üstə düşməyə bilər. Allah ona şərik olmaq
istəyənlərə daim aciz insan olduğunu xatırladıb. Yadplanetlilərə gəlincə isə,
bu sadəcə bir iddiadır, icraat olduğu halda ilahi müdaxilənin də özünü gecikdirməyəcəyi
şübhəsizdir.
Şəfiqə ŞƏFA