Dünyanın qara üzü: "Köçəri ruhlar"
Dünyanın həm qara, həm ağ üzündə bizlərlə bərabər dolaşanlar – ruhlar və onların canı tərk edəndən sonra aqibətindən tarix boyunca danışılıb, hələ bundan sonra da danışılacaq. O danışanlardan biri də niyə biz olmayaq?! Tarixin qatlarına ruhlarların quş tükü kimi yüngül "tən”ləri ilə səyahət edib Adəm oğlunu bu qədər narahat edən mövzuya öz payımızı qataq. Rubrikamızın budəfəki mövzusu reinkarnasiya – ruhun təkrar qayıdışı və bədənlənməsi, yaxud ruhun bir bədəndən digərinə keçməsidir.
Reinkarnasiya latın sözü olub "yenidən diriliş” deməkdir.
Amma bu latın sözünün özünü yenidən dirildən hind fəlsəfəsidir. Hind fəlsəfəsinə
görə, hər bir insan paklanmaya qədər ruhu təkrar-təkrar dünyaya qayıdır, arınma
prosesini keçə-keçə, nəhayət tam paklanmış vəziyyətdə cənnətə doğru yönəlir. Yəni
cənnət Allahın mütləq mənada lütfünün hakim kəsildiyi bir fəza sistemi, cəhənnəm
isə yaşadığımız dünyadır. Reinkarnasiya ilə yanaşı, karma inancı da çoxallahlı
dinin əsasını təşkil edir. Karma inancı hinduizm, buddizm və çaynizm kimi dini
inanclarda əhəmiyyətli yer tutur. Sanskrit dilinə mənsub olan karma sözü "hərəkət”
mənasını verir. Hind fəlsəfələrində karma anlayışı səbəb-nəticə qanunu kimi
tanınır. Buna görə də karmaya inanan insan öldükdən sonra başlayan yeni həyatındakı
müvəffəqiyyətlərinin, ictimai mövqeyinin və ya həyat tərzinin əvvəlki həyatındakı
davranışlarına və əxlaqına bağlı olduğuna inanır. Karmanın əsasında isə insanın
ölümdən sonra dünyaya yenidən başqa bir bədənlə gəlməsi və bu ölüb-dirilmənin
müntəzəm olaraq davam etməsi mənasını verən reinkarnasiya inancı var.
Amma
hindlərlə yanaşı eskimoslar, hindular və digər tayfaşəkilli kiçik xalqlar da
belə hesab edirlər ki, doğulan uşağın bədəninə yeni ruh deyil, onun ölmüş
qohumunun xüsusən də baba və ya nənəsinin (ulu da ola bilər) ruhu daxil olur. Bu
ideya antik Yunan filosofları tərəfindən də qəbul edilərək əsərlərində kifayət
qədər böyük yer tutub. Sokrat, Pifaqor, Platon, Plutarx kimi mütəfəkkirlərin reinkarnasiya
ilə bağlı bəzən bir-birinə zidd, bəzən də zəncirvari şəkildə təsdiqlənən fikirləri
mövcuddur. Məsələn, bugünkü gündə də hər kəsə məlum olan Pifaqor cədvəlində
insanın doğum ili, ayı və gününün müxtəlif şəkildə hesablanaraq ruhunun ona qədər
neçə bədəndə olmasına dair hesablamalar var. Hazırki numeroloqların stolüstü cədvəlidir desək, yanılmarıq.
Platonun
fikirləri hind fəlsəfəsi ilə üst-üstə düşür. Yəni növbəti həyatda insan ruhu öz
əməllərinə görə heyvan bədənində canlana bilər. Bu dünyada əyyaşlıq və oğurluq
edən uzunqulağa, ədalətsiz və qəddar adam yırtıcı heyvana, zəhmətkeş insan isə
arı və ya qarışqaya çevrilə bilər.
Reinkarnasiya yəhudilikdə də qəbul olunur. Xüsusilə XII əsrdən etibarən ruh köçürülməsi bu dinin hətta əsasını belə təşkil etməyə başlayıb. Bəzi kabbalistlər hind fəlsəfəsi üzərində – ruhun növbəti həyatda heyvan bədənində təşəkkül etməsi – öz fikirlərini yürüdüblər. XIII əsrdən etibarən bu mövzuda çoxsaylı kitablar yazılıb, qollara ayrılan yəhudi məktəbləri formalaşıb. Bəzi yəhudi cərəyanları isə belə hesab edirlər ki, ruh bir şərtlə başqa bədənə köçə bilər: o da əgər bu dünyada missiyasını başa vurmayıbsa, onun əvvəlki cismi öz əcəli ilə deyil, insan əli ilə öldürülüb, ömrü yarıda qoyulubsa. Bundan başqa, Kabbalada Adəmin ruhunun Nuha, sonra İbrahimə və nəhayət Musa peyğəmbərə köçdüyü bildirilir.
İslam
dini ruh köçünü inkar edir. Məhəmməd Peyğəmbərə (s.ə.s) bununla bağlı suallar
verəndə bu fikri qətiyyətlə rədd edib. Bəzi təriqətlər isə reinkarnasiyanı qəbul
edir. Türklər qızılbaşların (səfəvi şiələri) ruh köçünə inandığını deyirlər.
Əslində sonuncu imamın yeni bədəndə dirlicəyini buna misal göstərmək olar. Amma
müqəddəslərin bu cür dirilişi fikri digər dinlərdə də mövcuddur. İslam mütəfəkkirlərindən
Ömər Xəyyamın reinkarnasiya ilə bağlı düşüncələri rübailərinin demək olar ki, əsasını
təşkil edib.
Xristianlıqda
isə ənənəvi möminlər inanmasalar da, New
Age (Yeni nəsil) xristianlar bu inancı qəbul ediblər. Spiritualistlər İncilin
ilk versiyalarında reinkarnasiya ilə bağlı təsdiqlərin olduğunu, sonradan həmin
hissələrin bunda marağı olan möminlər tərəfindən çıxarıldığını iddiia edirlər.
Qərbi
Avropa xalqlarının folklorunda ruh köçü əsas mövzulardandır. Xüsusən də Norveç,
Danimarka, İsveç, İslandiya nağıllarında bu mövzuya sıx-sıx rast gəlmək olar.
Amma ən çox Asiya xalqları – Hindistan, Çin, Tailand, Banqladeş inanclarında,
eləcə də Cənubi Amerika və Afrika şamanizmində reinkarnasiya ana xətt təşkil
edir.
Qərb
spiritualisti Yan Stivenson iddia edir ki, 5 yaşına qədər uşaqlar əvvəllər
hansı bədəndə olduqlarını yaxşı xatırlayırlar. İnsan böyüdükcə cisminin əvvəlki
sahiblərini və getdiyi yerləri yuxusunda görə bilər. Elə fransız dilindən
dünyaya yayılmış "dejavyu” da təxminən eyni mənanı verir. (Dejavyu barədə daha ətraflı sonrakı buraxılışımızda olacaq) Yəni insan bir yerə
gedərkən daha öncələr burda olduğunu hiss edir, ərazini tanıyır, halbuki bu yerə
ilk dəfədir ki, səyahət edir. Yan Stivensonun fikirlərinə misal olaraq bir real
hadisəni nümunə göstərək: ABŞ-ın Ohayo ştatında 5 yaşlı Lukе Ruelman
adlı uşaq valideynlərinə bildirmişdi ki, əvvəllər Pam аdındа
bir qadın olub. Yanğın zamanı ölüb. Valideynləri
əvvəlcə fikir vermək istəməsələr də, uşağın davamlı olaraq bunu iddia etməsindən
sonra araşdırma aparıblar. Qəribədir ki, uşağın dediklərinin həqiqət olduğu
ortaya çıxıb. Pam adlı qadının 22 il öncə yanğında öldüyü məlum olub.
Valideynlərinin
dediyinə görə, uşaq 2 yaşından bəri alovdan çox qorxurmuş. Öncə düşünüblər ki,
bu adi uşaq qorxusudur. Amma 2-3 ildən sonra tamamilə sərbəst danışmağa
başlayandan oğlan ruhunu daşıdığı qadından bəhs edib. "Mən gözəl qadın
idim, baxımlı idim. Gözəl saçlarım, bəzək-düzək əşyalarım vardı”, - deyə israr
edirmiş.
Anası
Erika ilk dəfə Pamın kim olduğunu soruşanda isə aldığı cavabdan şoka düşüb:
"Mənim əvvəlki bədənim... Öləndən sonra cənnətə düşdüm. Tanrını görüb,
onunla söhbət etdim. Bu dünyada işimin hələ bitmədiyini deyib, geri yolladı.
Amma əvvəlki bədənim tamamilə yararsız, tanınmaz hala düşdüyü üçün başqa bədən
verdi. Cənnətdə gözümü yumdum, oyananda gördüm ki, bu dünyadayam, amma körpəyəm.
Bir az üzüldüm, amma fikirləşəndə ki, həyata yeni başlayacam, bu məni
rahatladı”, - bu cümlələr 5 yaşında uşağa aiddir. Elə insanları heyrətləndirən
də bu olub.
Araşdırmalardan
belə bəlli olub ki, uşağın anlatdığı Pam (Pamela Robinson) 1993-cü ildə
Çikaqoda bir oteldə çıxan dəhşətli yanğında yanıb, instinktiv olaraq, canını
qurtarmaq üçün özünü yuxarı mərtəbədən ataraq ölüb. Həmin yanğında 19 nəfər
ölmüşdü.
Reinkarnasiya
mövzusu ədəbiyyata da təsirsiz ötüşməyib. Bu günə qədər bir çox böyük yazarlar
ruh köçməsinə öz əsərlərində yer veriblər. Bunlardan Cek London (Adəmə qədər), Çarlz
Dikkenz (Deyvid Kopperfild), Onore de Balzak (Serafit), Ceyms Coys (Uliss),
Riçard Bax (Conatan Livinqston adlı qağayı) və digər yazıçılar köçəri
ruhlardan ilhamlanıblar.
Elə
kinomatoqrafiya da bu mövzu ilə xeyli diqqət çəkib. Azərbaycanda da çox sevilən
Argentina serialı "İkinci həyat”, Hindistan istehsalı "Om Şanti, Om”, Hollivud
filmləri "Mumiya qayıdır”, "Avatar: Ange haqında əfsanə”, "Diriliş” və s. ekran əsərlərində
reinkarnasiya qan donduracaq maraqla çoxsaylı tamaşaçıların marağını çəkib.
Şəfiqə ŞƏFA