BDU-nun Fizika-riyaziyyat fakültəsinin ilk azərbaycanlı dekanı

 

Azərbaycan xalqının intellektual səviyyəsinin indiki yüksək səviyyəyə qalxmasında riyaziyyat elminin inkişafının, yüksəlişinin və bu elmin təhsil sistemində məqsədyönlü, layiqli tədrisinin çox böyük rolu olmuşdur. Bakı Dövlət Universiteti yarandığı ilk günlərdən onun divarları arasından çıxan riyaziyyatçı kadrların kəndlərdə və şəhərlərdə fədakarlıqla çalışdıqlarına görədir ki, indi Azərbaycan riyaziyyatı dünyanın qabaqcıl ölkələri ilə rəqabət aparmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu yüksəkixtisaslı riyaziyyatçı kadrlar BDU – nun Mexanika – riyaziyyat (əvvəllər Fizika – riyaziyyat) fakültəsinin və onun bazasında yaranan riyaziyyatyönlü fənlərin və kafedraların gücünə meydana gəlmişdir.

Azərbaycanda elmin və təhsilin inkişafında,xüsusilə mexanika-riyaziyyat elminin təşəkkülündə əməyi olan görkəmli simalardan biri də Mikayıl Ellaz oğlu Xıdırzadədir.

Görkəmli elm və təhsil xadimi Xıdırzadə Mikayıl Ellaz oğlu 1911-ci ildə Azərbaycanın Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Gədəbəy rayonunun Qarabulaq (indiki Miskinli) kəndində anadan olmuşdur.

Xıdırzadə Mikayıl məktəb yaşına çatanda kənddə Molla Məhəmməd adlı nüfuzlu el ağsaqqalının açdığı məktəbdə ilk təhsilini almışdır. Atası, məşhur alman sahibkarları olan Siemens qardaşlarının Gədəbəy rayonundakı mis mədən – zavod kompleksində fəhlə işləmiş və yaşadığı bölgədəki təhsil mühitini dərindən izləmişdir. Bu səbəbdəndir ki, Xıdırzadə Mikayıl təhsildən yayınmamış, Sovet hökumətinin açdığı yeni tipli məktəbdə öz istedadı ilə seçilən şagirdlərdən olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakıya gəlmiş və Azərbaycan Politexnik İnstitutuna daxil olmuşdur.

1932-ci ildə Azərbaycan hökumətinin Təhsil haqqında qərarına əsasən, təhsilini davam etdirmək üçün Azərbaycandakı ali məktəblərdən Moskva Dövlət Universitetinə müsabiqə yolu ilə göndəriləcək tələbələr seçilmiş və onların arasında Azərbaycan Politexnik İnstitutu Mexanika fakültəsinin 2-ci kursunu əla qiymətlərlə yenicə bitirən Mikayıl Xıdırzadə də olmuşdur. O, 16 tələbə arasında seçim imtahanlarından müvəffəqiyyətlə çıxan və Moskva Dövlət Universitetinin Mexanika – riyaziyyat fakültəsinə qəbul edilmiş iki tələbədən biri olmuşdur.

Mikayıl Xıdırzadə dərin yaddaşı, kamil məntiqi, mükəmməl riyazi təfəkkürü ilə Moskva mühitində fərqlənə bilmişdi. Təhsil aldığı illərdə o, dəfələrlə ali məktəblər arasında keçirilən müsabiqələrdə - konfranslarda yüksək yerlər turtmuşdu. Moskva Dövlət Universitetində təhsil alan azsaylı həmyerliləri onun tələbə və müəllimlər tərəfindən tez -tez tərifləndiyini görmüşdülər, eşitmişdilər. Bu təriflərdə onun zəkası, dünyagörüşü, təmkini və sadəliyi əsas yeri tuturdu.

Mikayıl Xıdırzadə 1937-ci ildə Moskva Dövlət Universitetini müvəffəqiyyətlə bitirərək Azərbaycana qayıtmış və 1 sentyabrda Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Fizika-riyaziyyat fakültəsində müəllimlik fəaliyyətinə başlamışdır. Gəldiyindən az sonra baş müəllim, dosent, dekan müavini və dekan vəzifələrində işləmişdir. Bu barədə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (Bakı Dövlət Universitetinin ) tədris işləri üzrə prorektoru olmuş professor A.M.Ələkbərov və arxiv şöbəsinin müdiri S.M.Zeynalovun 8 fevral 1964-cü il tarixli 30 saylı arxiv arayışında məlumat verilir. Arxiv arayışına əsas kimi isə ADU – nun 1937-ci il 17 iyul 144 saylı əmri göstərilir.

Mikayıl Xıdırzadə Azərbaycan Dövlət Universitetində cəmi 26 yaşındaykən fizika-riyaziyyat fakültəsinin ilk azərbaycanlı dekanı olmuşdur. O, 1938-41-ci illərdə, İkinci Dünya Müharibəsinə gedənədək həmin vəzifədə işləmişdir. Yuxarıda adı çəkilən sənəddə göstərilir ki, o, ADU - dan 25 iyul 1941 – ci ildə 235 saylı əmrlə ordu sıralarına getdiyi üçün azad olunmuşdur. Onu da qeyd edək ki, Mikayıl Xıdırzadə müharibəyə üzrlü səbəblərdən - “Bron” u olduğu üçün getməyə bilərdi, lakin o, İkinci Dünya Müharibəsinə könüllü getmiş və 1944-cü ildə qəhrəmanlıqla həlak olmuşdur. Bu barədə həm Mikayıl Xıdırzadənin xanımı Maya Xıdırzadəyə Gədəbəy rayon Hərbi Komissarlığı tərəfindən verilən 6 iyul 1944-cü il 539 № - li arayışda, həmçinin M. Xıdırzadənin qohumu professor Tokay Məhərrəm oğlu Hüseynovun Rusiya Federasiyasının Müdafiə Nazirliyinə ünvanladığı məktuba Belarus Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin Vətən uğrunda həlak olanların xatirəsini əbədiləşdirmə İdarəsinin 7 sentyabr 2012-ci il 613 saylı məktubunda ətraflı məlumat verilir. Məlumatda qeyd olunur ki, Xıdırzadə Mikayıl İlyas oğlu (qeyd edək ki, adıçəkilən sənəddə İlyas oğlu yazılıb) 9 sentyabr 1944 – cü ildə Belarusiyanın Vitebsk vilayətinin Lioznen rayonu Zazıbı kəndinin müdafiəsi zamanı hərbi tapşırığı yerinə yetirərkən qəhrəmancasına həlak olmuş və Zazıbı kəndi yaxınlığında dəfn olunmuşdur. Sənəddə göstərilir ki, dəfn olunanların siyahısında 4420 № - li qəbir Mikayıl Xıdırzadəyə məxsusdur. Bu məlumat Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi münasibəti ilə nəşr olunmuş “Elmi fəaliyyət və uğurlar” kitabında da öz əksini tapmışdır.

Xıdırzadə Mikayıl döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə, “Qırmızı Ulduz” ordeni və müxtəlif medallarla təltif edilmişdir. Onun “Qırmızı Ulduz” ordeni ilə təltif olunması haqqında olan 12 mart 1943 – cü il 16 / 11 saylı əmrdə deyilir : “ SSRİ Ali Sovetinin qərarı ilə döyüş tapşırıqlarını nümunəvi və igidliklə yerinə yetirdiyinə görə M.İ.Xıdırzadə “Qırmızı ulduz” ordeni ilə təltif edilsin ” . Həmin sənədə əlavə edilən “Mükafatlandırma vərəqində ” onun Bakı şəhəri Voroşilov rayonunun Hərbi Komissarlığından müharibəyə çağırılması haqqında qeyd də var.

Mikayıl Xıdırzadənin Azərbaycan elmi mühitində, mexanika – riyaziyyat sahəsində istedadlı, gənc azərbaycanlı elmi kadrların yetişdirilməsi istiqamətində xidmətləri xüsusilə böyükdür. Alimin arxa durduğu, istiqamət verdiyi tələbələrdən görkəmli riyaziyyatçılar – Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü Qoşqar Əhmədovun, professor Əmir Həbibzadənin, H. Ağayevin, M. Kərimovun, K.Kərimovun və başqalarının adlarını xüsusilə qeyd etmək istərdik.

Mikayıl Ellaz oğlu Xıdırzadə qısa sürən ömrünü Azərbaycanda mexaniki-riyaziyyat elminin yaradılmasına həsr edərək, bu elm sahəsində bir sıra mühüm nəticələr əldə etmişdir. Azərbaycanda riyazi təfəkkürün inkişafında onun xidmətləri danılmazdır.

 

 

ŞƏHLA TAHİRQIZI

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,dosent

Mərkəzi Elmi Kitabxananın icraçı direktoru